Биология пәнінен оқушыларды ҰБТ-ге дайындаудағы тиімді жолдары

ҚазақстанРеспубликасының орта жәнежоғарыоқуорындарындағы реформа жаңаоқутехнологиясынжәнеоқушыларбілімінтексеруденақтытәсілдердіқажететеді.Жоғарыоқуорындарынақабылдаукезінде 1999 жылданбастапталапкерлердіңбілімінбағалаудатапсырмалардышешугебарыншаәділдіктіжәнемемлекеттікбілімгрантын беру мен мемлекеттікбілімесиелерінұсынумәселелеріндеәлеуметтікәділдіктішешугемүмкіндікберетінкешендіктестілеуқолданылыпкеледі. ҰБТ жалпы орта білім беру ұйымдарынбітірушілерініңқорытындымемлекеттікаттесттауы мен жоғарыоқуорындарыныңқабылдауемтихандарынбіріктіруболыптабылады.Тестарқылықабылдаубарысындағырейтингілікбағаталапкерлердінақтыіріктепалуғакөмегінтигізуде.Осығанораймектепоқушыларының орта арнаулыжәнежоғарыоқуорындарынатүсушіталапкерлердің биология пәнібойыншабілімдерінтолықтырып,ғылымиқөзқарастарынқалыптастыруқажет.Жоғарыоқуорындарынатүсушілер биология пәніненемтиханбарысындаөздерініңбілімдеңгейлерінкөрсетукерек: 1.Негізгі түсініктердібілу,заңдылықтар мен заңдарды,өсімдіктер,жануарларжәнеадаморганизмініңтіршілігіндегіқұрлысы мен дамуы,тірітабиғаттыңдамуы. 2.Өсімдік,жануар,адамның тіршілігі мен құрлысы мен классификациясы,өсімдік пен жануарлардыңнегізгітоптары. 3.Биологияны теориялық,практикалықжағынантүсініп,оныңнегізгібағытынбілужәнетабиғаттыңқұбылыстарынақорытындышығарабілукерек. Оқушылардыңтанымбелсенділігінарттырудыңбірден-біржолы-оқулықпенжұмыс.Білімкөзі-оқулықта.Оқулықпенжұмысістеудідұрысжолғақоюарқылыоқушылардыңөздігіншеізденіп,білімінтолықтыруынқамтамасызетугеболады.Оқулықғылымитұрғыданқаншадұрысболсада,материалдыөздәрижесінесапалымеңгертумұғалімніңәдістемелікшеберлігін,оқушыларменжұмысістеутәсілініңтиімділігінқажететеді.Бұлмақсаттажалпыбілімберетіноқуорындарындағы биология оқулықтарындағынегізгімәліметтердіжүйелеуқажет.Оқушылардыұлттықбірінғайтесттілеугедайындаубарысындаматериалдардымектепбағдарламасынасәйкесжүйелеукерек: 1 бөлім.Цитология. Жасуша құрылысының деңгейі-тірі ағзалардың қарапайым бірлігі.Жасушасыз ағзөалар-вирустар.Прокариоттар және эукариоттар.Жасуша теориясының негізгі жағдайы,жасушаның химиялық құрылымы.Жасушаның органикалық және бейорганикалық заттары олардың жасушадағы тіршілік әрекеттері.Зат алмасу және энергиялық айналуы-жасушаның тіршілік әрекетінің негізі.Пластикалық алмасу.Нәруыз биосинтезі. Ген және оның биосинтездегі қызметі.ДНК-кодесі.Матрицалық синтез реакциясы. Жасушадағы энергетикалық алмасу,энергетикалық алмасудағы АТФ-маңызы. Пластикалық және энергетикалық алмасу реакцияларының өзара байланысы. Фотосинтез. Жасушалық цикл,жасушаның бөлінуге әзірленуі.ДНК молекуласының екі еселенуі. Хромосомалар, олардың гаплоидты,диплоидты жиынтығы және формаларымен сандарының тұрақтылығы.Жасушаның бөліну типтері . Митоз. Ағзалардың жынысты және жыныссыз көбейюуі. Меиоз. Жыныс жасушалары. Жұмартқа жасушаларымен сперматозоидтардың дамуы. Ұрақтану. Жасуша меиозы мен митоздың ағзада жек дамуы мен көбеюіндегі қызметі. Ұрықтың жануарлар мысалында дамуы, ұрық жапырақтарымен ұлпалары. Онтогинез және постэндриналдық даму. 2 бөлім. Өсімдік тану Ботаника - өсімдіктер туралы ғылым. Өсімдіктер әлемі табиғаттың құрам бөлігі, оның алуан түрлігі, жер бетінде таралу. Прокариеттар. Бактериялар. Балдырлар, фотосинтездеуші бір жасушалы және көп жасушалы балдырлар. Көбею жолдары. Балдырлардың маңызы. Қыналар құрылысы көректенуі, көбеюі және маңызы. Мүктер. Мекенететінортасы, құрылысыкөректенуі, көбеюіжәнемаңызы. Саңырауқұлақтар: зен, ашытқы, қалпақшалысанырауқұлақтар. Паразиттікөкілдері. Класстарғабөлінуі. Папоротниктер, қырықбуындаржәнеплауындар. Жалпысипамамасықұрылысыжәне даму циклі. Жаланаш тұқымдылар. Құрылысыжәнекөбеюі, табиғаттағымаңызы. Жабықтұқымдылар: Құрылысы, вигитативтіжәнегенеративтімүшелері. өсімдіктерұлпалары; түзуші, тұрақты. Тамыр. Жапырақ. Өркен. Гүлжәнежеміс. Тұқым. Өсімдіктердіңкөбеюі. Гүлдіөсімдіктердіңкласификациясы. Өсімдіктердіңнегізгітоптары; Қосжарнақтылар классы, жалпысипатама. Дара жарнақтыларклассы,жалпысипаттама. 3 бөлім.Жануартану. Зоология-жануарлартуралығылым.Жануарлардыңтабиғаттағыжәнеадамөміріндегімаңызы.Жануарларменөсімдіктердіңұқсастары мен айырмашылықтары. Жануарлардытоптау.Қарапайымдылардүниесі-жалпысипаттамасы,көпклеткалыжануарларданайырмашылығы.Көпжасушалыжануарлардүниесі(ұлпалыжануарлар ). Ішекқуыстылартипі,типкежалпысипаттама.Құрылысындағыерекшеліктері, қозғалуы, көбеюі,маңызы. Жалпақ құрттар типі.Жалпы сипаттама,тип өкілдері;Кірпікшелі құрттар класы, трематод-тар класы, таспа құрттар класы.Жұмыр құрттар типі;Сыртқы және ішкі құрылысы, көбеюіндегі және тіршілік цикілындағы ерекшеліктері. Бұылтық құрттар типі;Азқылтанды және көпқылтанды құрттар класы.Тіршілік әрекетіндегі ерекшеліктері,маңызы.Былқылдақ денелілер типі;Бауыраяқтар класы,қос жақтаулы моллюскалар класы.Құрылыс ерекшеліктері және маңызы. Буын аяқтылар тип;Шаян тәрізділер класы,өрмекші тәрізділер класы.Насекомдар класы ;Қаттықанаттылар отряды, көбелектер отряды,жарғаққанаттылар отряды,қосқанаттылар отряды,тура қанаттылар отряды.Биологиялық ерекшеліктері мен маңызы. Хордалылар типі. Хордалы жануарлардың белгілері. Балықтар класы; Сүйекті және шеміршекті балықтар, экологиялық топтары. Қос мекенділер класы. Қос мекенділердің алуан түрлілігі және маңызы. Бауырмен жорғалаушылар класы. Отрядтарына сипаттама. Құстар класы. Құстардың алуан түрлілігі Отрядтары-торғай, тауық, жыртқыш құстар, қаз тәрізділер, пингвиндер, дегелек тәрізділер, тырналар, түйеқұстар, дуадақтар. Экологиялық топтары: парктер мен бақ құстары, шалғындық пен дала құстары, орман құстары, жыртқыш құстар, дала және шөл құстары. Сүтқоректілер класы. Тіршілік қалпы. Сүт қоректілердің алуан түрлілігі: отрядтары-қалталылар, насеком қоректілер, қолқанаттылар, кемірушілер, қоян тәрізділер, жыртқыштар, ескек аяқтылар, кит тәрізділер, тұяқтылар (тақ тұяқтылар, жұп тұяқтылар), приматтар. Экологиялықтоптары: құрлықжәнетеңізсүтқоректілері. 4 бөлім.Адаманатомиясыжәнеоныңденсаулығы. Адам ағзасыменжалпытанысу.Ұлпаларқұрылысыныңерекшелігіжәнеатқаратынқызметі.Тірек-қимылжүйесі,маңызыжәнеадамныңтікжүруінебайланыстытірек-қимылжүйесіндегіерекшеліктері.Бұлшықеттердіңқұрылысыжәнеатқаратынқызметі.Қантамырларжүйесі,қанайналыммүшелері.Тынысалумүшелері.Асқортужүйесі.Тағамныңнегізгіқұрамы.Заталмасу;заталмасудыңпластикалықжәнеэнергетикалықалмасулары.Зәршығаружүйесі.Ішкі секреция бездері.Биологиялықактивтіреттеушізаттар.Жүйкежүйесі.Сезіммүшелері.Анализаторлар.Жоғарыдәрежеліжүйкеқызметі.Рефлекстердіңтүрлері.Адамағзасыныңдамуы. 5 бөлім.Генетикажәне селекция негіздері. Ағзалардыңтуқымқуалаушылықжәнеөзгергіштікзаңдылықтары,олардыңцитологиялықнегіздері.Мендельанықтағантұқымқуалаушылықтыңзаңдары.Аллельдігендер.Фенотипжәне генотип. Гомозиготажәнегетерозигота.Тұқымқуалаудыңаралықсипаты.Ажыраузаңы.Тіркестітуқымқұалау.Жынысгенетикасы.Тұқымқуалаушылықтыңхромосомалықтеориясы.Мүтациялар,оныңсебептері.Өсімдіктер,жануарларжәнемикроорганизімдерселекциясындағы генетика негіздері.Генетикалықесептер. 6 бөлім. Эволюциялықілім Эволюциялықілімдердіңдамуы.Органикалықдүниеэволюциясыныңдәлелдемелері.Эволюциялықілімніңнегізгіқағидалары.Жаратылыстануілімініңдамуындағыэволюциялықтеориясыныңмаңызы.Түр. Популяция. Эволюциялықмеханизімдер,эволюциялықфакторлар. Микро және макроэволюция. Органикалықдүниеэволюциясыныңнегізгібағыттары, қысқаша даму тарихы. 7 бөлім.Экология негіздері Экология пәні және міндеттері. Биосфера және оның шекаралары. Құрлық беті, әлемдік мұхит және топырақ биомассасы.Тірі зат оның газдық, концентрациялық, тотығу-тотықсыздану қызметі. Биосферадағы зат айналым және энергияның өзгеруі.Түрдің экологиялық сипаттамасы.Адам әрекеті-экологиялық факторлар түрі.Биогеоценоз. Талапкерлер биология оқу пәніне арналған оқулықтардағы маңызды нәрсені бөліп, мағынасына қарай топтастырады ; 1. Жоспар жасау. 2. Конспект жазу. 3. Сызба нұсқау түсіру. 4. Қорытындылрды тұжырымдау. Соныменқатарқосымшаәдістмелікоқуқұралдарынпайдаланып, салыстырмалыкестелерменсызбанұсқаларарқылыталапкерлердіңматериалдардыжылдаммеңгеріпестесақтаумүмкіншілігіартады. «Ұстазыжақсыныңұстамыжақсы» деген, бүгінгітәуелсізмемлекетіміздіңертеңібізтәрбиелепотырғанжасұрпақтыңмеңгергенбіліміне, алғантәжірибесіне, өмірлікмүддебағдарынабайланыстыекенінекүмәнжоқ. Пайдаланғанәдебиеттер: 1. Интернеттегіұлттықбірыңғайтестілеуережесі. 2. Биашева З.М. Биология мен география тест бағдарламасы.Алматы 1999