Бала тілін дамытудағы көркем әдебиеттің маңызы

Ауыз әдебиеті — халық шығармашылығының айрықша саласы, ауызша шығарылып, ауызша тараған көркем-әдеби туындылардың жиынтық атауы. Қазақ халқының ерте заманда жасаған мұрасының бірі халық ауыз әдебиеті. Жазу-сызу өнері болмаған ерте кезде-ақ қазақ халқы өзінің тұрмыс тіршілігі, қоғамдық өмірі, шаруашылығы мен кәсібі, қуанышы мен күйініші. Дүниетанудағы көзқарасы жайында неше түрлі өлең-жырлар, ертегі-әңгімелер, мақал-мәтелдер, аңыздар ойлап шығарған және оларды ауызекі күйінде тудырған. Қазақ халқының мұндай сөз өнерін ғалымдар ауыз әдебиеті деп атаған. Сонымен бірге ғылым мен мәдениетте “халық шығармашылығы”, “халық поэзиясы”, “халықтың ауызша сөз өнері” дейтін атаулар да осыған жақын мағынада қолданылады.Қазақ халқының ауыз әдебиеті өзінің көркемдік-идеялық нәрімен, эстетикалық қуат-тегеурінімен, түрі мен жанрларының молдығымен, тақырыптық және сюжеттік байлығымен, қоғамдық-әлеуметтік және тәрбиелік терең мән-мазмұнымен ерекшеленеді. Қазақ ауыз әдебиеті – талай ғасырлардан келе жатқан мұра, сарқылмас бай асыл қазына. Одан халқымыздың өткенін білеміз, сол арқылы бүгінгі заманымыздың ұлылығын танимыз.Қазақтың мақал-мәтелдері болсын, жұмбақ-жаңылтпаштары мен ертегілері болсын – бәрі де балаларды Отанын сүюге, ерлікке, елін қорғауға үндейтіні белгілі.

Бастауыш класс оқушыларын ауыз әдебиетінің үлгілерімен таныстырып, олардың өмірін байыта түсу ұстаздардың міндеті болып саналады.

Қиял дүниесінен туған ғажайып оқиғалы ертегілер, батырлар жыры, өмір тәжірибесінің қысқаша қорытындысы – мақал-мәтелдер, ойға түрткі салатын сыр сандықты жұмбақтар, қиыннан қиыстырылған тақпақ жаңылтпаштар – бәрі де балалар бақшасында кең пайдаланылатын дүниелер.
Қазақ халқының тұрмыс-салтын, арман үмітін, өткен өмірін кеңінен танытатын ауыз әдебиеті үлгілерінің көлемді саласының бірі – ертегілер. Ертегілер өте ерте заманда, тіпті жазу-сызу болмаған кездің өзінде-ақ туған. Бұларды халқымыз күні бүгінге дейін ұрпақтан – ұрпаққа ауызша жеткізіп келеді. 
Халық ауыз әдебиетінің басқа түрлері сияқты ертегілер де адам баласының еңбекке, тұрмыс-тіршілік жағдайына байланысты туған.
Жаратылыс құбылыстарын, табиғат сырын жетік білмеген, олардың неліктен болатынын толық түсінбеген ертедегі адамдар әр нәрсені қиял еткен, өздерінің ауыр еңбектерін жеңілдету жайын қарастырған.
Қазақ ауыз әдебиеті нұсқалары жас жеткіншектердің ой-өрісін, дүниетанымын кеңейтеді. Оларды адамгершілікке, еңбекке, тапқырлыққа, туған өлкеге сүйіспеншілік сезімге баулу ісінде шешуші орын алады.

Халық ауыз әдебиетінің бастауыш класс  балаларын тәрбиелеудегі бағыттары:

1. Денсаулық
2. Еңбек пен мамандық
3. Өнер
4. Имандылық пен адамгершілік
5. Патриоттық
6. Эстетикалық
7. Табиғатқадегенсүйіспеншілік

Педагог міндеті:

1. Халықауызәдебиетінеқызықтыруарқылыбалалардыңтілдікқорларындамыту..
2. Жеке   тұлғадамуында  заманауиинновациялық  әдістердіқолдану.
3. Халықауызәдебиетіарқылыадамгершілікке, Отанынсүюгетәрбиелеу.

Ауызәдебиетініңтүрлері:

1. Ертегілер
2. Жұмбақтар
3. Жаңылтпаштар
4. Аңыз-әңгімелер
5. Мақал-мәтелдер
6. Тыйымсөздер

Бастауыш класс балаларының ой-өрісін, санасынатуғантіліне, халқынадегенсүйіспеншілігі мен мақтанышсезімінұялатып, қиялдарынқанаттандыру, ұлттықрухтыбойларынасіңіру, анатілі мен Отанына, тарихы мен мәдениетінедегенсезімдерінқалыптастырудақазақ  халқыныңауызәдебиетініңорныерекше.  Ұрпақтанұрпаққажалғасыпкележатқанхалқымыздыңауызәдебиеті – бастауыш классбалаларының ой өрістеріндамытуға, қиялыншарықтатуға, тілбайлығынмолайтуғатигізетінпайдасыұшан-теңіз...
Халықауызәдебиеті – халықшежіресі. М.Горький «Халықауызәдебиетінбілмейінше, еңбекшіхалықтыңнағызтарихынбілумүмкінемес» деген. Ауызәдебиеті де, жазбаәдебиеті де көркемтуынды.
Балалардың ой-өрісіндамытуға, қиялыншарықтатып, тілбайлығынмолайтуғаауызәдебиетүлгілері – ертегілер, жұмбақ, жаңылтпаштардың, халықойындарыныңтигізетінпайдасыұшан-теңіз. Әрине, ауызәдебиетіүлгілеріменбалалардытаныстыруүшіналдыменоқытылатынматериалдыңкөлемін, мазмұнынанықтапалукерек. Материал мәтінніңмазмұныбалалардықызықтыратындай, жалықтырыпжібермейтіндейшағын болу керек.
Ертегініңөзіндікқұрылысы, көркемдікерекшелігі бар. Қандайертегініалсақ та, олбелгілібірсюжеткеқұрылады, оқиғаныңжелісініңбасталуы, аяқталуы, өзіндікшешіміболады. Ертегібаяубасталып, оқиғажелісікүрделенетүседі. Әсіресеадамөмірінебайланыстыіс-әрекетөткірсықақ-мысқылменберіліп, бала сезімінселтеткізіп, күлкігемәзетеді. Бала жағымсызкейіпкердіңжексұрынәрекетінен бой тартыпжақсылыққақұмартады. Ертегініңәржақтысырынқызықты, тартымды, бала санасыналайықтайжеткізуайтушыныңшынайышеберлігінетікелейбайланысты.
Мектептеертегіоқусабақтажәнесабақтантысуақыттардаөтіледі. Оқужұмысыбаланыңжасерекшелігінеорайжоспарланады., ауызшаәңгімелеп беру тәсіліқолданылады, оқығандытыңдатужәнеәңгімелеп беру қатаржүргізіледі. Мұндаймақсат – ертегініауызекіәңгімелеугетөсілдіреотырыпоқылғандышыдамдылықпентыңдайбілугеүйрету.
Сын тұрғысынанойлаудың даму жолдары:
Кезеңдері:

1. Қызығушылықтыояту
2. Мағынаныашу (ажырату)
3. Ойтолғаныс

Әдістері:

1. Топтастыру
2. Ассоциация
3. Ойқозғау
4. Джик-Со
5. Инсерт
6. Венн диаграммасы
7. Кубизм
8. Бес жолдыөлең
9. Ойтолғау

Ойқозғауәдісі:

·         дамытушы;

·         сұрақтарарқылыой салу;

·         жауапталапету.

Топтастыруәдісі:

·         тақырыпқақатыстыбарлықмағлұматтытоптастыру.

Ассоциация әдісі:

·         затжайлыжалпымәлімет жинау.

Инсертәдісі:

·         сөздіңкөпмағынасынашу;

·         синонимдер;

·         антонимдіксөздікқорларынкеңейту;

·         сөздідұрысқолдануларынқалыптастыру.

Венн диаграммасыәдісі:

·         екізаттысалыстыру;

·         ортақбелгісін табу;

·         берілгентақырыптықорытындылау, нақтылау.

Кубизм әдісі:

·         балалардыңбілімдерінсалыстырып, дәлелдеу;

·         ерекшелік;

·         мен үйрендім;

·         суреттер;

·         қолдансұрақтарарқылыайқындау.

Бес жолөлең:

·         балалардыңшығармашылығынтұрақтандыру;

·         Не? Қандай? Не істейді?

·         Түйіндісөз.

Күтілетіннәтиже:
Сын тұрғысынанойлау

·         Белсенділіктеріартады

·         Тәжірибелікіс-әрекеттеболады

·         Қарым-қатынасжасауғаүйренеді

·         Құрбыларынтыңдайбіледі

·         Ортағашығыпөзойынайтуғаүйренеді

·         Өзойынтұжырымдайбіледі

Соңғы жарияланған материалдар тізімі

Ертегі 5- ке көбейту және бөлу Математикадан бақылау жұмысыМатематикадан бақылау жұмысы Өздік жұмысы Жазбаша көбейту және бөлу. Қайталау Өткенді қайталау Халық ауыз әдебиетінің бала тілін дамытудағы ролі Халық ауыз әдебиеті – халық шежіресі Математика пәнінен тест сұрақтары Ауызша көбейту және бөлу. 32· 5 және 160:5 Формула жазу ережесі

Бөлім: Уроки / Ашық сабақтар | Көрсетілім: 3669 | Қосты: NA | Ілмек сөздер: