Зат есім

Заттың атын білдіріп, кім? не? деген сүраққа жауап беретін сөздер зат есім деп аталады. Мысалы: әке (кім?), оқушы (кім?), әнші (кім?), іні (кім?), тау (не?), ауыл (не?), ақыл (не?), мал (не?), қус (не?), т. б.

Зат есімнің жасалуы
Зат есімдер негізгі, туынды және күрделі зат есім болып үшке бөлінеді. Туынды зат есімдер жұрнақтар арқылы жасалады. Мысалы: қой-шы, күй-ші, ай-лық, жақ-сы-лық, біл-ім, аялда-ма, бұр-ғы, айт-ыс, күре-к, т. б.
Зат есімдер бірігу, қосарлану, тіркесу арқылы да жасалады. Олар күрделі зат есімдер деп аталады. Мысалы: өнеркәсіп, белбеу, ашудас, Көкшетау, Сарысу, аяқ-та-бақ, азық-түлік, ауыл-аймақ, қант қызылшасы, қызыл отау, Арал теңізі, т. б.

Деректі және дерексіз зат есімдер
Айналадағы заттар мен қүбылыстардың адамға танылуы әрқалай. Олардың бірін қолмен үстап, көзбен көруге болады, ал енді бірін оймен, ақылмен ғана сезіп білеміз. Осындай ерекшелігіне байланысты олардың өзі деректі және дерексіз болып бөлінеді.
Нақтылы тануға болатын зат атаулары деректі зат есім деп аталады. Олар мектеп, қагаз, агаш, қалам және т. б.
Көзге көрінбегенмен, адамның ойлауы нәтижесінде ғана танылатын құбылыс, үғым атаулары дерексіз зат есімдер деп аталады. Мысалы, адамгершілік, ақыл, қуаныш, парасат, сезім және т.б.

1.  Мәтіндегі деректі, дерексіз зат есімдерді анықтап, теріп жаз.

Сайыпқыран, тәкаппар  Гулсары көзі жайнап,  бір бүйірлеп бийлей басып ортаға шықты. Ол өзінің құдіреттілігін, сұлулығын даңықты екенін сезгендей еді. Алдына қара  салмай бағы жанып  тұрған кезде жүйріктің ауа жер жарады