Басты бет » Уроки » Түріктердің рухани мәдениеті

Түріктердің рухани мәдениеті

Шығыс Қазақстан облысы

Жарма ауданы, Әуезов кенті

«Бақыршық орта мектебі» КММ

тарих пәні мұғалімі Солумбаева Асель

Сабақтың тақырыбы: Түріктердің рухани мәдениеті (6-9 ғғ.)

Сабақтың мақсаты :

Білімділік : Көне түріктердің жазба мәдениеті мен әдебиеті,наным-сенімдері,діні туралы түсінікті қалыптастыру;

Дамытушылық: Оқушылардың сабаққа қызығушылығын арттыра отырып ,танымдық көзқарастарын қалыптастыру,ізденушілік қабілеттерін арттыру;

Тәрбиелік:Оқушыларды өз елінің тарихи құндылықтарын құрметтеуге, тарихи мәдени ескерткіштерді қорғауға ,сақтай білуге тәрбиелеу

Сабақтың түрі :аралас сабақ

Сабақтың әдісі:Сұрақ-жауап,пірір алмасу,

Сабақтың көрнекілігі: суреттер,пирамида ,сызба,сладтар

Сабақтың пәнаралық байланысы: қазақ әдебиеті ,география

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру кезені:

Сынып оқушыларымен амандасу , түгендеу , сабаққа дайындығын тексеру

Оқушылардың назарын сабаққа аудару

Үй тапсырмасын сұрау:

1. «Сиқырлы сандық» ойыны ( шағын сандықшаның ішіне сұрақтар жазылған парақшалар бүктеліп салынады, оқушылар оларды кезектесіп таңдап алып,жауап берулері керек)

Архитектура дегеніміз не?

Өнер деген сөздің мағынасын айтып бер

Бейнелеу өнері деген қандай өнер ?

Мүсін өнерінің ерекшелігі неде?

Қолданбалы өнер жайлы не білесін?

Ақыртас ғимараты қай уақытта салынған?

Ақыртас ғымараты қай қағанаттын тұсында салынған?

Ақыртас ғимаратын кім салған?

Дың ескерткіштері Қазақстанның қай аймақтарында көп сақталған?

Баба Ата ғимараты неше күнбезді ?

2.Суреттер сөйлейді:слайдпен архитектуралық ескерткіштердің суреттері көрсетіледі, оқушылар суреттерді сипаттайды, тарихын айтады

3.Пирамиданы құру .топтар арасындағы жарыс ( қағаздан пирамиданың бөлшектері қиылып алынады ,оның артына сұрақтар жазылған. Оқушылар пирамиданы соңғы бөлігінен бастап құрастыруы қажет )

I . 1. «Сардоба» деген қандай құрылыс

2.Ақыртас ғимараты кімге арналып салынған?

3.Будда ғибадатханаларының орындары қай жерлерден табылды? (Ақбешім,Суяб)

4.Тақтайға ойып салынған сурет қай қаладан табылды? (Құйрықтөбе)

5.Ақыртас кешенін зерттеген академик кім? (К.Байпаков)

II 1. «Балбал » деген не?

2.Дың құрылыстары қандай мақсатпен салынған?

3.Білеулі ғимараты қай жерде орналасқан?(Қарақалпақстанмен шекарада)

4.Балбал мүсіндерін тағы қалай атайды?

5. «Күлтегін »жазуының авторы кім? ( Білге қаған)

Өзектілік кезеңі:Сабақты «Күлтегін» жазуынан бір үзінді арқылы бастау

«Биікте көк тәңірі,

Төменде қара жер жаралғанда,

Екеуінің арасында адам баласы жаратылған.

Адам баласы үстінде ата тегім

Бумын қаған,Істемі қаған отырған

Отырып , түркі халқының

Ел жұртын қалыптастырған,иелік еткен» деп 7 ғ. «Үлкен жазуында» жазылғандай Оңтүстік Сібір, Алтай,Қазақстан жерлерінежелгі түрік тайпалары мекендеген.

Олай болса біздің бүгінгі сабағымыздың тақырыбы «Түріктердің рухани мәдениеті»

Жаңа сабақты түсіндіру:

Жоспары:

1. Көне түріктердің жазба мәдениеті

2. Әдеби тіл және жазба әдебиеттің дамуы

3. Наным-сенімдері мен діні

Олар түрікше сөйлеп, көне түркі жазуымен жазған. Көне түрік әліпбиі 35 әріптен тұрған. Ол өздерінің таңбалары негізінде жасалған.

Түрік жазуы п.б.: 1.V ғ. 2. 1000 жыл ерте(сақтармен байланысты, 1мың ж). Оны Батыс Түрік қағанаты мен Византия мем-ң арас. Елшілік хаттардан көруге болады.

Түрік жазуымен қатар елде соғды жазуы да болды. Оны қолданғандар: қаған кеңесшілері, елші, есепші. Атақты көпестері Сайрам, Тараз, Баласағұн қала-да тұрған. Бұл жазу түрік жазуының ығыстырылуына әсер етті.

Соңғы 30-40ж. Ішінде Талас, Іле, Сыр, Ертіс өзендері бойынан ежелгі түрік жазуларының ескерт.таб. жазудан оның тек билік иесі ғана емес, орташалар-ң болғанын көреміз.

Көне түркі тілінде 200 аса жәдігерлер табылған. Күнделікті тұрмыста ауызекі сөздерді қолданған. Нәтижесінде VІІІ ғ. түріктердің жазба әдебиеті п.б.

әдеби туындылар: мақал-мәтел, жоқтау дегендерге бай. Мыс.: өлімнен ұят күшті.

«Қорқыт ата» кітабы 12 жырдың қосындысы. Қызылорда Қармақшыда ескерткіші бар. Кітап мазмұнына қарағанда Қорқыт айтты деген нақыл сөздер жиынтығы көне түрік ауыз әдеб.жинастырылған.

Қорқыт кітабы жастарды тәрбиелі болуға, жер, елін қорғауға, батыр, батыл болуға шақырады. Бірлікті уағыздайды. Сонымен оларда жазба әдебиет пен әдеби тілдің жақсы дамығанын көре аламыз.

Наным-сенімдері мен діні

-Отқа табынған. Отпен аластау секілді ескі наным ел ішінде әлі сақталған.

-табиғатқа табынған. Қаза болған адам-ң туыстары жиналып, киіз үй тігіп, құрбан шалып, оның атын, мәйітін, заттарын бірге өртеген.

Жазда өлсе күзде, қыста болса көктемде топырағын жерлеген. Бұл мезгілге табыну.

-Күлтегін жазуынан аспан әлеміне, көкке сиынғандығын көре аламыз.

-Ұмай анаға табынған.

-Көк бөріге табынған (Оғызнама) Балаға жақсы бәйге аттарға тіл –көз тимеу үшін бөрінің тырнақ, көз, тіл сияқты мүшелерін кесіп алып, тағып қоятын. Тісі де қасиетті.

VІІІ ғ. Оңт. Қаз. Мұсылман діні етек ала бастады. Орталықтары: Сайрам, Тараз, Отырар, Йасы. Оны Сатұқ Боғра хан мемл. Дін есебінде пайд.

Жаңа сабақты бекіту:

1. ТАРИХИ СЫНАҚ ХАТ

1.ТҮРІК ЖАЗБА ӘДЕБИЕТІНІҢ КӨНЕ ЕСКЕРТКІШТЕРІ....................................... БҰЛАР НАҒЫЗ ТАРИХИ ДАСТАНДАР.

2.ҮІІІ-ІХ ҒАСЫРЛАРҒА ЖАТАТЫН ӘДЕБИ ШЫҒАРМАЛАР.......................................

3.ТҮРІКТЕРДЕ “ ........................” ДЕГЕН ӘУЛИЕ ӘЙЕЛ БОЛҒАН

4.ТҮРІКТЕР .......... БӨРІНІ ҚҰДЫРЕТ ТҰТҚАН

5.ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ ҚАРМАҚШЫ АУДАНЫНДА...............КҮНБЕЗІ ДЕГЕН ЕСКЕРТКІШ БАР.

2. «Ия »және «Жоқ»

Ежелгі түрік әліпбиі 24 әріптен тұрды

Көне түрік жазуы руналық деп аталды

Түрік жазуымен қатар иран жазуы да кең таралды

Қорқыт ата кітабы 10 жырдан тұрады

Түріктер Көк бөріні құдірет тұтқан

Қорқыт ата күмбезі Семей қаласында орналасқан

Терракота дегеніміз ағаштан жасалған мүсін

Бағалау:

Үй тапсырмасы: 10 тақырыпты оқу

47 беттегі сұрақтарға жауап беру

«Күлтегін» жазбасын оқып келу

Соңғы жарияланған материалдар тізімі


Қарахан мемлекеті (942-1212 жж)

Қарахан мемлекеті

Архитектура және өнер (ҮІ-ІХғғ)

Ерте орта ғасырлардағы мемлекеттер.

VI – IX ғасырлардағы отырықшылар және көшпелілер мәдениеті

Білім биржасы ойыны

Ежелгі түркілер. Түрік қағандығы

Ежелгі түркі жазулары

Орта ғасырларда қазақ жерінде рухани мәдениеттің дамуы

Түріктердің рухани мәдениеті