Рашит Диляра Рашитқызы                                                      

                                                         Алматы қаласы Алатау ауданы №26 жалпы

                                                                білім беретін мектептің  9 «А» сынып оқушысы

                                                                    Жетекшісі: Қарашалова Данагүл Әріпжанқызы

«Химия сабағында Ривин –Баженов әдісімен жасалған карточкаларды қолдана отырып есеп шығару»

 

 

Есеп шығара білу - жаттығу нәтижесінде қалыптасатын өнер.

                                                                                           Д. Пойа

Жаратылыстану ғылымына жататын бұл ғылым саласында қаншама математика жатыр.

                                                                                          И. Кант

                                                                                      

     Химия пәнінен есептер шығаруда көптеген жас мұғалімдер қиналады. Сондықтан, Ривин – Баженов әдісін қолданып есеп шығаруға бірнеше карточка нұсқасын ұсынып отырмыз.

     Ривин- Баженов әдісі. Бұл әдіс есептер шығаруда және жаттығулар орындауда қолданылады. Әрбір карточкаларда екі тапсырма келтіріледі. Әрбір оқушы өз карточкасын алады және екі тапсырманы да орындайды. Сонан соң А және В оқушылары жұп құрып, А оқушы В оқушыға өзінің бірінші тапсырмасын түсіндіреді және есептің шығару жолын таза параққа жазады. Сонан соң В оқушы өзінің бірінші тапсырмасын түсіндіреді. Оқушылар бір- бірінің жауабын бағалайды. Әрбір оқушы бірнеше рет түсіндіреді және екінші оқушының жауабын тыңдайды, өйткені, өз карточкаларын орындап болған соң басқа жұп құрады. Нәтижесінде әрбір қатысушы бірнеше мәрте оқытушы мен оқушының рөлін атқарады.

    Сонымен, Ривин – Баженов әдісін қолдануда оқушылар есептер мен жаттығулар шығаруда сөзсіз ірі жетістіктерге жетеді.

 

 

 

                              

                                             А карточкасы

 

   Салыстырмалы атомдық масса және салыстырмалы молекулалақ масса.

Заттардың формуласы бойынша салыстырмалы молекулалық массасын есептеу

 

  Салыстырмалы молекулалық масса М_r –мен белгіленеді, өлшемсіз шама.

  Жай заттың салыстырмалы молеулалық массасын – элементтердің салыстырмалы атомдық массын оның атом санына көбейтіп табады. Мысалы, оттек молекуласының О₂ салыстырмалы молекулалық массасын табайық:

                                     М_r(О₂)= 2 · А_r= 2·16 = 32

   Күрделі заттың салыстырмалы молекулалық массасын табу үшін, алдымен оның құрамына кіретін әрбір элементтің атомдарының салыстырмалы атомдық массаларын атом санына көбейтіп, содан соң  олардың қосындысын табады.

   Мысалы, судың Н₂О салыстырмалы молекулалық массасы:

                        М_r(Н₂О) = 2 · А_r + 1· А_r(О) = 2 · 1 + 16 = 18

 

Мысал. Мынадай заттардың: а) көміртек (lV) оксидінің СО₂; ә) аммиактың NН₃ салыстырмалы молекулалық массасын табыңдар.

Берілгені:                      Шешуі:

а ) СО₂;  ә) NН₃                 а ) А_r(С) = 12, А_r(О) = 16

Табу керек:                        М_r(СО₂) = А_r(С) + 2А_r(О) = 12 + 2 · 16 = 44

а ) М_r(СО₂)-?                 ә ) А_r(N) = 14, А_r(Н) = 1

ә ) М_r(NН₃)-?                      М_r(NН₃) = А_r(N) + 3 А_r(Н) = 14 + 3 · 1 = 17

                                          Жауабы: М_r(СО₂) = 44,  М_r(NН₃) = 17

Мысал. Алюминий гидроксидінің Аl(ОН)₃ салыстырмалы молекулалық массасын есептеңдер.

Берілгені:                     Шешуі.

 Аl(ОН)₃                        А_r(Аl) = 27, А_r(О) = 16, А_r(Н) = 1.

Табу керек:                  М_r(Аl(ОН)₃) = А_r(Аl) + 3(А_r(О) + А_r(Н)) = 27 + 3(16 + 1) = 78

М_r(Аl(ОН)₃)-?

                                   Жауабы: М_r(Аl(ОН)₃) = 78

 

 

№1 Есеп. Күкірт қышқылының Н₂SО₄ салыстырмалы молекулалық массасын есептеңдер.

№ 2 Есеп. Салыстырмалы молекулалық массаларын есептеңдер: а )натрий гидроксидінің NаОН; ә ) барий хлоридінің ВаСl_2.

№3Есеп. Калий перманганатының  KMnO₄ молекулалық массасын есептеңдер.

                                         В карточкасы

Күрделі зат құрамындағы элементтердің массалық үлестерін есептеу

Мысал. Алюминий гидроксиді Аl(ОН)₃ құрамындағы элементтердің массалық үлестерін есептеңдер.

Берілгені:                       Шешуі.

 Аl(ОН)₃                                  Зат құрамындағы элементтің массалық үлесін табу үшін:

Табу керек:                                 n(Э) · Аr(Э)                                        n(Э) · Аr(Э)

ω (Аl); ω (О); ω (Н)-?    ω(Э) =                        немесе         ω(Э) %=                         · 100%

                                                                                     Мr(зат)                                         Мr(зат)

формуласын пайдаланамыз. Мұндағы ω(Э) – элементтердің массалық үлесі, n(Э) –элементтегі атом саны.

1. Алдымен алюминий гидроксидінің салыстырмалы молекулалық массасын табамыз:

Мr(Аl(ОН)₃) =78

2. Келтірілген (1) формула бойынша алюминийдің массалық үлесін табамыз:

                А_r(Аl)                27

ω(Аl) =                       =             =0,346 массалық үлес(м.ү.) немесе осы мәнді 100%-ға

                          Мr(Аl(ОН)₃)       78                 көбейтіп, массалық үлесті пайыз арқылы 

                                                                            өрнектейміз 34,6%.

3. Оттектің массалық үлесін (1) формула арқылы есептейміз:

                          3 · А_r(О)               3 · 16          48

      ω(О) =                        =                  =          = 0,615 м.ү. немесе 61,5%.

                    Мr(Аl(ОН)₃)              78        78

4. Сутектің массалық үлесін де (1) формула бойынша есептейміз:

                 3 · А_r(Н)              3 ·1

ω (Н) =                          =              = 0,039 м.ү. немесе 3,9%

                 Мr(Аl(ОН)₃)        78 

Тексеру. Қосылыс құрамындағы элементтердің массалық үлестерінің қосындысы 1-ге немесе 100%-ға тең болуы керек:

                  ω(Аl)+ ω(О)+ω(Н)= 0,346+ 0,615+0,039=1 немесе

           34,6%+61,5% +3,9%=100%.

Жауабы: ω(Аl) =0,346(немесе34,6%)

                                                                     ω(О) =0,615(немесе 61,5%)

                                                                ω (Н) =0,039(немесе 3,9%)

Есеп. Алебастр СаSО_4·0,5Н₂О судың массалық үлесін есептеңдер.

Есеп. Каолинит Аl₂О₃·2SiО₂·2 Н₂О құрамындағы су мен алюминий оксидінің массалық үлестерін есептеңдер

Есеп.а)Темір хлориді FeCl₂, ә)темір сульфаты FeSO₄ қайсысында темірдің массалық үлесі көп, салыстыр.

                                                           А карточкасы

    Бастапқы зат және оның теориялық мүмкіндікпен салыстырғандағы зат шығымы бойынша зат шығымын есептеу

Есеп. Теориялық мүмкіндікпен салыстырғандағы шығымы 80% болса,  ассасы 31 т кальций ортофосфатынан алынатын ортофосфор қышқылының массасын есептеңдер.

Берілгені:                                                    Шешуі:

m(Са₃(РО₄) ₂=31т                             1.Кальций ортофосфатынан ортофосфор

_ŋ(Н3 РО_4)=80%=0,8                           қышқылын алуға болатын реакция теңдеуін құрып, есептің

_{Табу керек:}                                           шарты бойыншаберіліп тұрған мәндерді теңдеудегі

_{m. пр(Н3} РО_4)-?                                        заттардың үстіне, ал есептеуге қажет заттардың  молярлық     

                                                                  массаларын тиісті қосылыстардың астына жазамыз:

                      31 т                                                        х

                Са₃(РО₄) _{2+3Н 2SО4=3Са SО4+2(Н3} РО₄₎

                      _{310г/моль                                                           98г/моль}

_{2.Пропорция құрып, реакция теңдеуі бойынша ортофосфор қышқылының қандай массасы түзілетінін (теориялық массасын) табамыз:}

                      _310г Са₃(РО₄) _{2                                                         2·98 г Н3}РО₄

                                _31·10⁶_г Са₃(РО₄) _{2                                               х Н3}РО₄

_х=31·10⁶_{·2·98/310=19,6·10}⁶_{г=19,6т( Н3}РО₄₎

_{3.Қышқылдың шығымы 80% екенін ескеріп, реакция нәтижесінде түзілген ортофосфор қышқылының іс жүзіндегі массасын табамыз:}

                                                      _{19,6т                  100%}                    

                                                         _{х                           80%}

                                            _{х=19,6·80/100=15,68т(Н3} РО₄₎

                                                                                                                                                                     _{Жауабы: m. пр(Н3} РО_{4)- 15,68т}

 

 

_{1-мысал.Теориялық мүмкіндікпен салыстырғанда шығым 80% болса, 162 г мырыш оксидін көмірмен тотықсыздандырып, мырыштың қандай массасын алуға болатынын есептеңдер.}

_{2-мысал. Кальций гидроксидінің артық мөлшері 8г аммоний хлоридімен әрекеттескенде, теориялық мүмкіндікпен салыстырғанда шығымы 75%  болса, бөлінетін аммиактың көлемін (қ.ж.) есептеңдер.}

                                                                        _{В карточкасы}

_{Бастапқы заттың біреуі артық мөлшерде берілгенде химиялық реакция теңдеуі бойынша реакция өнімін есептеу.}

 

_{Есеп. Құрамында 14,2 г натрий сульфаты және 35 г қорғасын (II) нитраты бар екі ерітіндіні қосқанда түсетін тұнбаның массасын есептеңдер.}

_{Берілгені:                                                        Шешуі:}

_{m(Nа 2 SО4)=14,2г                                       1. Екі затты қосқанда жүретін химиялық реакция теңдеуін}

_{m(Рb(NО3) 2)=14,2                                      және есептеуге қажетті заттардың мөлшерін жазамыз:}

_{Табу керек:                                                        14,2г             35г                  х г}

_{m(Рb SО4)-?                                        Nа 2 SО4+ Рb(NО3) 2= Рb SО4 + Nа NО3}

                                                                                 _{1 моль      1 моль        1 моль}

_{2. Бастапқы заттардың әрқайсысы молярлық массалары мен зат мөлшерін табамыз:}

_{М(Nа 2 SО4)=142г/моль,               М(Рb(NО3) 2)=331г/моль}

_{ν(Nа 2 SО4)=14,2г:142г/моль=0,1моль}

_{ν(Рb(NО3) 2)=35г:331г/моль=0,106 моль}

_{3. Есептің шартында беріліп тұрған екі заттың мөлшерін салыстырамыз:}

_{ν(Nа 2 SО4)   ‹   ν(Рb(NО3) 2)}

_{4.Реакция барысында зат мөлшері азы толық жұмсалады. Олай болса, реакция натрий сульфаты бойынша жүреді. Реакция өнімінің зат мөлшері де соған тең болады(реакция теңдеуін қараңдар):}

_{ν(Nа 2 SО4)= ν (Рb SО4)=0,1 моль}

_{5.Зат мөлшері бойынша түзілген тұнба қорғасын  (II) сульфатының массасын табамыз:}

_{m(Рb SО4)= ν (Рb SО4)·М (Рb SО4)= 0,1 моль·303 г/моль=30,3г}

_{Жауабы:14,2 г натрий сульфаты 35 г қорғасын (II) нитратымен әрекеттескенде 30,3 г қорғасын (II) сульфатыны түзіледі.}

 

 

 

Соңғы жарияланған материалдар тізімі

Құрамында қоспасы бар бастапқы зат пен реакция өнімі бойынша есептер Бастапқы заттың біреуі артық мөлшерде берілгенде химиялық реакция теңдеуі бойынша реакция өнімін есептеу Күкірт оксидтері және олардың қосылыстары Зат мөлшері.Молярлық масса. ІІ-тарау бойынша тексеру жұмыстары №1 бақылау жұмысы Химимядан бақылау жұмысы «Химиялық типтік есептер» 8 сыныпқа арналған бағдарлама Химиядан «Әртүрлі типтегі есептеу есептерін шығару» қолданбалы курсы бойынша 10 сыныпқа арналған оқу-әдістемелік күнтізбелік жоспар шойын мен болат

Бөлім: Уроки / Химия | Көрсетілім: 17541 | Қосты: Нұргүл | Ілмек сөздер: