Басты бет » Уроки » Музыкадағы табиғат көрінісі. Н. Тлендиев «Сарыжайлау» әні

Музыкадағы табиғат көрінісі. Н. Тлендиев «Сарыжайлау» әні

Сабақтың тақырыбы: Музыкадағы табиғат көрінісі. Н. Тлендиев «Сарыжайлау» әні

Сабақтың мақсаты.

Оқушылардың музыкалық сауатын ашу, оларға ән-күйді тыңдату арқылы музыканы сезінуге баулу.

Тақырыпты өз мәнінде әңгімелеп, музыкамен байланыстырып жеткізу.

Айналамыздағы қоршаған ғажап табиғатты бейнелей отырып, олардың көзқарасын,ұғымын табиғатты аялауға тәрбиелеу.

Туған жерге деген сүйіспеншілігін арттыру.

Сабақтың көрнекілігі. Композиторлар Құрманғазы, Дәулеткерей суреттері.

Сабақтың түрі: саяхат сабақ.

Сабақтың әдісі: Топпен жұмыс, сұрақ-жауап, түсіндірмелі

Сабақтың барысы:1. Ұйымдастыру кезеңі

2.Үй тапсырмасы

а) Өнердегі қазақ батырлары кімдер?

ә) Алпамыс, Махамбет туралы сұрау.

б) Махамбет өлеңдерін жатқа айту.

в) Махамбеттің қандай күйлерін білесің?

- Сонымен өткен сабақта біздер ата-бабаларымыздың өмір сүрген,бұрынғы бай,кедей деп бөлінген замандағы, әнші-күйлердің мұрасымен таныстық. Алпамыс, Махамбет батырларымыз әріден келе жатқан дәстүрін дамытып, қазақ музыкасының мазмұны мен түріне, орындаушылық өнеріне көптеген жаңалықтар енгізді.

Жаңа сабақ:- Балалар мына суреттерге назар аударайық. Не бейнеленген? (драма,ауыл,яғни қоршаған табиғат).

-Музыка кеше жанрға бөлінеді? (3 жанрға. ән,би, лирика)

Ендеше бүгінгі өтетін сабағымыз да осы жанрлар тақырыбында болмақ.

- Бізді қоршаған табиғат қандай тамаша! Көз алдарыңа елестетіңдерші: дала,тау тегі, көкорай көкшалғын, ағып жатқан бұлақ, алыстан ағараңдап киіз үйлер көрінеді. Осы бір көріністі суретшілер немен бейнелеген! (Түрлі бояумен!. Ал ақын-жазушылар ше? (өлең, , әңгімемен)

- Дұрыс. Ал, композиторлар осы көріністі қалай суреттейді? (дыбыспен,әнмен, музыкамен).

- Біз бүгінгі сабағымызда саяхатқа шығайық.

-Саяхатқа немен шыққыларың келеді?( автобус, ұшақ, ат). Кәне көлігімізге отырып жайғасайық.

-Балалар алдымызда бір ауыл көрінеді. Бұл кімнің ауылы екен? Танисыңдар ма? Мына алдарыңда қолына домбырасын ұстап сендерді күтіп тұрған кім?

Құрманғазы!. Демек, бұл Құрманғазының ауылы болған екен ғой. Ол кім? Қандай күйлерін білесіңдер? (Сарыарқа, Балбырауын, Адай, т.б).

- Құрманғазы- күйші, композитор. Ол да табиғатты жырлаған. Қазір Құрманғазы атындағы Алматыда консерватория, ұл аспаптар оркестрі бар.

Сонымен:

а) Күй дегеніміз не?

ә) Оның неше түрі бар? (төкпе, шертпе).

б) Осы күйдің шеберлері кім? (Құрманғазы, Тәттімбет)

Біреу-ақ Құрманғазы -күй кұдайы.

Сыйлады «Сарыарканы», қиды «Адайды»

Күркіреді көбік шашқан Атыраудай.

Кеудеме көк дауылын құйды ұдайы.

Күй тыңдау. Құрманғазы «Сарыарқа»

Күй ұнадыма?

Күйдің екпіні қандай?

Күйдің қай түріне жатады?(шертпе)

Бұл ауылда Құрманғазыдан басқа қандай күйшілер бар?

«Сарыарқа» күйінде сайын даланың бейнесі суреттеліп қана қоймай, Сарыарқадай еркіндік аңсаған қазақ халқының жаны, өмірі суреттелген. Бұл күйді Құрманғазы Сарыарқаны басып өтіп Сыр бойына қарай бой алып бара жатқанда, кең даланың кербез көркі шабыттандырып шығарған қаншама ұлы дүбірлі көтерлісті өткерседе, өзінің сұлулығын жоғалтпаған « Сарыарқа» жеріне қызыға қарап, осы күйді тартқан. Мына өлең жолдары күйшіні тебіренткен. «Сарырыарқа» дала сағымды, тербетеді, жанымды».

Бұл ауылда тағыда бір күйші бар ол да табиғатты жырлаған.

Ал мынау Тәттімбеттің «Саржайлауы»,

Алдыңа әкеледі сан жайларды.

Қыз дүние, кызық дүние бір сарыны,

Күңіреніп енді бірде зар жылайды.

Қазір біз Тәттімбеттің күйі «Сарыжайлауды» тыңдаймыз.(Сарыжайлау күйі)

-Күй ұнады ма? Көз алдарыңа нені елестеттіңдер?

- Бұл күйдің алдындағы күйден қандай айырмашылығы бар?

- Күйдің қай түріне жатады? (шертпе)

-Тәттімбет Арқаның құдіреті күй тәңірісі атанған, шертпе күй мектебін қалыптастырған. Бұл күйді тыңдағанда көз алдымызға сылдырлап аққан бұлақ, асық ойнаған балалар, қосылып әндеткен қыздардың үні, көкорай шалғын жайлау елестейді.

-Екі күйді салыстырып көріңдер. Байқадыңдар ма, тыңдаған күйлердің дыбыстары бірде ақырын кейде ??? қатты естіледі.

Саяхатымызды одан әрі жалғастырайық. Енді немен жүргілерің келеді? Мүмкін табиғатты төбеден тамашағыларың келетін шығар. Ендеше ұшақпен ұшайық. Алдымызда бір ауыл көрінеді.

Абай ауылына келдік.

-Балалар, Абай кім? Оның табиғат туралы қандай өлеңдерін білесіндер? көктем,қыс,жаз,т.б). Бірнеше өлеңдерін оқушылар айтып береді.

-Дұрыс. Сонымен Абай- қазақтың Ұлы ақыны,қазақ әдебиетінің классигі (1845-1990)Абай қазақтың ән өнерін ерекше бағалаған. Бірақ ән атаулының бәрін қабылдамай, оның да «естісі бар, есері барын» айтып құлақтан кіріп бойды алар, жақсы ән мен тәтті күйді»ұнатқан.

- Абайдың қандай әндерін білесіңдер? (Балалар білетін әндерін атайды).

-Бәріміз Абайдың «Желсіз түнде жарық-ай» әнін орындайық.

- Табиғат туралы тағы қандай әндер білесіңдер? ( бірнеше әндер айтылады) «Алатау», «Жау-жау жаңбыр». «Туған жер» «Ауылым»

- Біз бүгін саяхатқа шығып, табиғатты тамашаладық. Енді сол табиғатты әнге қосып, өзіміз де жырлайық

- Сергіту сәті. «Сарыжайлау»бұрынғы заманда ата-бабаларымыз бір жерден екінші бір жерге қоныс аударып, көшіп-қонып мал бағып, жайлау да киіз үй тігіп, ауысып жүрді. Шырайлы – шөбі шүйгін жерді жайлау деп атаған. Ақын Мұқағали Мақатаев сол жерлерді өз өлеңінде суреттейді

Н.Тлендиев «Сарыжайлау»әні. . Баларға хормен айтқызу .

Сөз жұмбақ «Табиғат»

«Табиғат» сөзінің құрамына енетін ,бүгінгі сабағымызды қорытындылауға байланысты сөздерді айтамыз. Бұл сөздердің жауабы бүгінгі сабағымызды қорытындылайды.

1. Қазақ халқының төкпе күйшісі(Құрманғазы)

2.Қазақ халқының шертпе күйшісі (Тәттімбет).

3. Қазақ халқының ұлы ақыны (Абай)

4.Музыкалық жанр түрі (Би)

5. Аспан әлемінің ұшқышы (Ғарышкер)

6. Сұлулық символы аталатын құс (Аққу)

7. Төрт-түлік малдың бірі. (Түйе)

1-топ. «Сарыжайлау» суретін салу. (суретті мазмұндау)

2-топ. «Табиғат» сөзжұмбағын шешу.

Жаңа сабақты түйіндеу

Табиғат туралы мақал- мәтел: «Ер- елдің көркі, орман-тоғай жердің көркі»,

«Бір тал кессен, он тал ек»

«Дәрішөптеншығады, дана — көптеншығады»,

«Сұлужерқұрақсызболмас, таулыжербұлақсызболмас»

«Бұлақкөрсең, көзінаш»

«Жылапжүріпарыққазсаң,

Күліпжүріп су ішерсің»

Қорытынды

Соңғы жарияланған материалдар тізімі


Күй әлеміне саяхат

Табиғат саз әлемінде

Күй тартыстың мәні.

Күз

Садуақас күйімен жұмыс

Құрманғазы – халық кегінің күйшісі.

Күй құдіреті

Құрманғазы Сағырбайұлы

Атақты күйшілер

Дәстүрлі күйшілік өнер