Әрбіртақырыптыоқығансайынмақал-мәтелдердікөптепкездестіріпотырамыз. Мақал-өтеертеденкележатқан, мағынасыөтекеңбірнемесеекітармақтанқұралған, қарасөзнемесеөлеңсияқтыұйқастыболыпкелгенқысқағананақылсөздер. Мақалдажалпыайтайындегенойбелгіліболыптұрады. Мәтел–мақалғаөтеұқсас, ықшамкелгеннақылсөзбірақ, айтайындеген ой тұспалдапжеткізіледі. Сөздеріөткіркеледі. Мақал мен мәтелдішығарған –халық. Ертезамандаелдібилептұрғанбилер мен шешендердің, дана адамдардыңаузынаншыққанақылдысөздердіқазақазаматтарықасиеттұтып, ауыздан-ауызғатаратыпкелді. Мақал мен мәтелдерескірмейді, қайтаөмірағымынабайланыстыкөбейіпотырады. Ақылымызғаақылқосады, жаманнанжирендіріпжақсылыққаүйретіпотырады. Қазақхалқыныңби, шешендерібірауызұтымдысөзбен, оралымды, келістімақал-мәтелменнебірүлкен дау-дамайлардышешкен. Сондықтан да мақал-мәтелдердіүйрену, оныңмағынасынтүсінуқазақхалқыныңтарихын, мәдениетін,әдет-ғұрпынтүсінуге,шебер де әдемісөйлеугеүйретеді. Қанеки, мынадаймақал-мәтелдердіңмағынасынаүңіліпкөрейікші. Мақалдар «Алтау ала болса,ауыздағыкетеді», «Адам көңілдіболса, ісі де өнімдіболады», «Туғанжергетуыңдытік». Мәтелдер: «Апамажездемсай», «Жұдырықжеңішіндетүйілер». Осындаймақал-мәтелдердіңмағынасынталқылауданбастағансабақ ары қарайжүйеленебереді. Сонауықылымзаманнан, сан ғасырларбойыхалықтыңөзіменбіргежасасыпекшеліп, ұрпақтан-ұрпаққамұрабопқалыпжатқанауызәдебиетінің бай саласыныңбірі-қазақтыңмақал-мәтелдері. Мақал-мәтелдердіңерекшеқасиетікөлемініңшағындығы, мазмұныныңкеңдігі, тілініңөткірлігі, мағынасыныңтереңдігі. Мақал-мәтелдерқайхалықтың да жан-дүниесінің, мінез-бітімінің, тыныс-тірлігініңайнасы; олсолхалықтыңсөздікқорыныңбайлығынтанытыпқанақоймайды, оныңуақытозғансайынқұныартпаса, арзымасқазынаекенін де сездірербелгісі. Өйткеніқазақтыңмақал-мәтелдерініңайтары-өсиет, ұлағат, тәлім, парасат, ізгілік. Мақал-мәтелдер де халықмұрасы. Мен өзсабағымдымақал-мәтелдердіңтеориялықжақтарына,олардыңбір-біріненайырмашылықтарынаденқоймай-ақ, тәрбиелікмақсаттажиіқолданамын. Олжекелегенпәндердіоқытубарысында да немесетіптенарнаулысабақтарымдакөрінісбереді. Мақал-мәтелдертүрлітақырыптарғабайланыстыайтылады. Мысалы, бізотантуралы, туғанжер, еңбек, оқу, өнерт.б. тақырыптарғабайланыстымақал-мәтелдердіоқып, жаттадық.Мақал-мәтелдердідұрысқолданабілу, әдептілікке, ұлттықдәстүрдіқұрметтеугеүйретеді.        Оқушылардыңсөздікқорынмолайтужөніндеолардыдұрыссөйлеугеүйретужолындаөзімніңіс-тәжірибемесүйенеотырып, мынадайтәсілдерпайдаланамын.

- сөздікжұмыс (әңгімелеу,салыстыру,қайталау, сұрақ-жауап, анкеталарт.б.)

- көрнекіқұралдарқолдану (сурет, бейне фильм т.б.)

Оқушыныңсөздікқорынмолайту, жаңасөздердімеңгерудешешуші роль 

атқаратынжұмыстыңбірі-сөздікжұмысы. Осы сөздікжұмыстыжүргізуде, 

бекітуде, оны практикалыққолданабілудеойынныңатқаратынроліерекше. 

Мақал-мәтелдіңоқушыларғатәрбиеберерлікжағы да, сөздікқордытолықтыруүшінтеңдесіжоққазына. Мақал – сөздіңмәйегі. Мәйек – бірқазансүттіашытатын (ұйтатын) ұйтқы, яғниқысқа да нұсқаайтылатынсөз, тоқсанауызсөздіңтобықтайтүйіні, сөздіңұйытқысы. Мақалдегенімізхалықтыңғасырларбойыөмірден, табиғаттанкөрген – білгенінбейнелейтіншағыншығармасы, сөзөнері ... Мақалбейнелісөз, тіліұста, құрылысытұрақтысөйлем. Сондықтан да олжаттауға, естесақтауға, пайдалануғаоңай.Өйткені, қазақмақалдарыныңқұрылымықысқа, өлеңгежуық, ондаұйқас бар, дыбысүндестігі бар.

Мен өзсабақтарымдаоқушылардыңтіліндамытумақсатындамақал-мәтелдерарқылыбірнешежұмыстүрлерінқолданамын:

1.Тақырып бойыншамақал-мәтелайтысы.

Оқу-білімтуралымақал.

-Туғанжертуралымақал.

-Табиғатқұбылыстарытуралымақал.

-Отбасытуралымақал.

-Жануарлартуралымақал.

2.Жалғасын тап(мақалдыңалғашқыжолыайтылады,келесіжолынойыншыжалғастырады).

Батыр қолбастайды,........ .

Еңбекетсеңерінбей,....... .

Отандысүю......... .

Жерібайдың...... .

Атаңа не қылсаң,...... .

3.Мақал-мәтелдер айтысы.

1) Сәлеметсізбе? «Көргенжердеауыл бар»,-депкеліпқалдық.

2) «Алыстаналтыжасар бала келсе, алпыстағы шал сәлембереді»,-демекші,қаліңізқалай?

3) «Келгеншеқонақүялады,келгенненсоңүйиесіұялады»,-деушіеді,келіңіздер,төргешығыңыздар,қонақболыпкетіңіздер.

4) «Жат асынақарайды,досбасынақарайды»,-деушіедіаталарымыз,қысылмаңыз.

Осылаймақал-мәтелайтысынжалғастыраберугеболады.

4.Ребустар шешкізугеболады.

5.Мақал ма,мәтелме, таптыру.

а)Ер еңбектесыналады.

ә)Бес саусақбірдейемес.

б) Ер есімі-ел есінде.

в)Сен тұр,менатайын.

6.Тест

1. Мақал-мәтелқұрамындағыастысызылғансөзгемағынасын тап:

Еріншектіңертеңібітпес 

а) жалқау 

ә) жаман 

б) сұлу 

в) бірлік 

г) әдемілік 

2.Мақал-мәтелқұрамындағымағынасықарама-қарсысөздерді тап: 

Үлкенкісібастар, кішікісіқостар 

а) үлкен-қостар 

2) үлкен-кіші 

б) кісі-бастар 

в) кіші-қостар 

г) қостар-бастар 

3.Мына мақал-мәтелқайтақырыпқасайкеледі? 

Өнердіүйрен де, жирен 

а) батырлық, ерлік 

ә) өнер, білім 

б) төрттүлік 

в) еңбек 

г) сөзөнері

Мақал-мәтелдердімеңгертуде: 

1.Мақал-мәтелдер жанры туралыалғашқыәдеби-теориялықмәліметтерберіледі.

2.Мақал-мәтелдер туралысөздікжұмысыжүргізіледі.

3.Мақал-мәтелдерді өмірменбайланыстырады.

4.Сөйлеу тіліндемақал-мәтелдердіқолданабілугедағдыландыру.

5.Көру диктанттарындамақал-мәтелдердіжаттату.

Анатілісабақтарындамақал-мәтелдерменжүргізілетіноқушылардыңжұмыстарытөмендегіше:

1.Оқыған мәтінініңмазмұнынасәйкесмақал-мәтелді табу;

2.Өз бетіншемақал-мәтелжинақтау,арнайыдәптергежазу;

3.Мақал-мәтелдер айтысын(ойындар,жарыстар,дебат) өткізу.

4.Затқа,суретке қарапмақал-мәтелойлап табу.

5.Мақал-мәтелден ұнатқансөздер,сөзтіркестерінтеріпжаздыру.

6. Мақал-мәтелдеайтылғанойдыөзтүсінігібойыншатаратыпайту.

Мақал-мәтелдердікүнделіктіөмірдепайдаланаотырып, тиімдіқолданабілудіңмаңызызор – депбілемін. Сондықтан да оқушыларалғанбілімдерінөзқажеттілігінеғанапайдаланыпқоймайсоныменқатар, өзгелермен де бөліссеұтымдыамалболыптабылареді.