Қазақстанның Қызыл кітабына енген жануарлардың сипаттамасы

Безгелдек
Осының аз-ақ алдында жойылып кетуге жақындаған, ал, кәзір өзінің санын шамалап көбейтіп келе жатқан түр. Бұрын республикамыздың далалық аймағының барлық жерінде кездесетін, әсіресе, ақ селеулі және бидайықты аудандарын ұнататын. Тыңды жаппай игергеннен кейін, негізінен батыс облыстарда сақталып қалды. Қәзіргі сақталған аудандарында жүздеп кездеседі, жалпы саны мыңдап есептелінеді. Барлық жерде де саны көбейіп келеді, кейбір бұдан 20-30 жыл бұрын жойылып кеткен жерлерде де кездсетін болды. Бұл турдің жиі мекендеген жерінде оны корғайтын қорықшалар ұйымдастыру қажет. 

Porphyrio porphyrio
Көкмаңдай
Саны аз түр, Қазақстан территориясында таралу аймағының солтүстік бөлігі тек солтүстік-шығыс Каспий өңіріне еніп жатыр. Жағасында су құрақ пен қамыс өскен ащы және тұщы су қоймаларын мекендейді. Қазақстандағы саны - оншақты жұп. Республикада арнайы еш жерде қорғалмайды. Түрді қорғау үшін Жайық өзенінің сағасындағы олар ұялайтын жерлерде қорықша құру қажет.
Ibidorhyncha struthersii
Орақтұмсық
Сирек кездесетін шағын аймақта ғана мекендейтін, Орталық Азия биік таула-рының эндемигі. Биік таулардағы аумағы кішкентай үсақ тасты биотоптарды өзгерту құстың оңай құрып кетуіне себепші болады. Қазақстанда Солтүстік Тянь-Шанның биік тауларында бірнеше жерлерде ғана ұялайды. Республикадағы жалпы саны 200-ден аспайды, соңғы жылдары санының азаю тенденциясы байқалмайды. Түрдің ұялайтын негізгі екі ошағында екі қорықша ұйымдастыру және Алматы төңірегінде түрді қорғауды тәртіпке келтіру қажет. 
Podoces panderi ilensis
Іле жорға торғайы
Таралу аймағы шағын әрі оңашаланған жорға торғай түршесі, Қазақстан әндемигі. Оңтустік Балқаш өңірінің шөлдерінде, негізінен Балқаш көліне құятын Іле мен Қаратал өзендерінің аралығында кездеседі. Сирек сексеуіл өскен құмды шөлдерді мекендейді. Саны толық анықталмаған, бірақ кейбір жылдары ол күрт өзгеріске ұшырайтыны белгілі. Мекендеуге өте қолайлы жерлерде 5x3 шақырым аймақта 13-ке дейін ұя есепке алынды. Түршеге нақты қауып - сексеуіл тоғайын кесу және ол мекендейтін жерлерді өзгерту. Балқаш өңірі қорығын құруды тездетү қажет. 
Carpodacus rubicilla
Үлкен құралай
Сирек кездесетін, аз санды, жете зерттелмеген құс. Орталық Азияның биік тауларын мекендейді, Қазақстандағы ұялайтын жерлері белгісіз. Саны анықталмаған, дегенмен оншо көп болмаса керек; әзірге белгелі бізге қыстайтын екі жер: Алматының төңірегі мен Ақсу-Жабағылы қорығы. Үлкен құралай бірнеше ондап қана кездеседі. Бұл түрге негізгі қауып - сайрағыш құстарды аулап, сатуды кәсіп еткендер. Қысқы мекені көлемі жағынан шағын, әрі қолайлы болғандықтан оларды аулау оңай. Аз зерттелген бұл түрді қорғау шараларын белгілеу үшін оның таролуын, санын, биологиясын анықтау қажет. 
Myophonus caeruleus
Көкқұс 
Сирек кездесетін шағын аймақты мекен-дейтін туыстың Қазақстандағы бірден-бір өкілі. Тянь-Шанның кейбір шатқалдарында, қүздардың таудың тасқынды суларына түскен жерлерінде тараған. Теңіз деңгейінен 1200-2700 м биіктіктегі сарқырамалар мен тар жерлерді ұнатады. Саны толық анықталмаған, десе де қолайлы қоныстарында біршама жағоры - 5 шақырым өзен арнасында 7 ұяға дейін болады. Ақсу-Жабағылы мен Алматы қорықтарында қорғалады. Алматы маңында ұялардан балапандарды алуды қатаң бақылау қажет. 
Pelecanus crispus
Бүйра бірқазан
Аз санды, шектеулі жерлерге ұя салатын түр. ТҚХО-ның Қызыл кітабына енгізілген. Евразияның оңтүстік бөлігіндегі көлемді суларды мекендейді. Қазақстанда ұялары Батыс Қазақстан, Қостанай, Ақмола, Шымкент облыстарының, Балқаш-Алакөл және Зайсан ойпаттарының өзен-көлдерінде сақталған. Республикамызда 4 мыңдайы ғана ұялайды. Санының азаюына негізгі себептер-заңсыз аулаушылық, өрт, ұя басу кезінде мазалау. Бұл түрді сақтау үшін Іле, Тентек, Қара Ертіс өзендерінің атырауларында қорықтар ұйымдастырып, оны заңсыз аулаушыларға және өртке қарсы күрес шараларын жүргізу керек. 
Pelecanus onocrotalus
Қызғылт бірқазан
Аз санды, шектеулі жерлерде ұя салатын түр. Саны бірте-бірте кеміп бара жатыр. Қазақстанда бұрын кең таралған болатын, кәзір оның оңашаланған ұялары Торғай ойпатындағы көлдерде, Наурзым қорығында, Балқаш көлінде жене Іле, Тентек, Қара Ертіс өзендерінің атырауларында сақталған. Нулы қамысты көлдерді мекендейді. Қазақстанда тіршілік ететіндері 8 мыңдай. Санының азаю себептері-заңсыз аулаушылық, өрт, ұя басу кезінде мазалау. Іленің атырауында қорық уйымдастырып, торғайдың мерзімді қорығын нағыз қорыққа айналдыру керек. Бүл бірқазандардың мекенінің маңайында қандай да бір шаруашылық жұмыстарды тиып, оны заңсыз аулаушыларға қарсы күрес шараларын жүргізу керек
Phoenicopterus roseus
Қоқиқаз
. Таралу аймағы шектелген сирек кездесетін түр. Әлемде ең терістіктегі ұялайтын орны Қазақстанда Теңіз көлінде (Ақмола облысы). Әр жылдары бұл жерде 5-9 мыңнан (1972-1976 жылдары) елу төрт мыңға дейін (1979 ж.) қоқиқаз ұялады. Дала мен шөлейтті жерлердегі кең байтақ су қоймаларын жайлайды. Негізгі шектеу факторлары - ұялауға жарамды жерлердің азаюы және мазалау. Қорғалжын қорығында қорғалады. Торғай өзенінің төменгі саласында қорық, сонымен қатар Каспий теңізінің солтүстік-шығысындағы Комсомол шығанағы мен Қолтық сорында қорықшалар ашу қажет.
Bubo bubo
Үкі
Саны кеміп келе жатқан, сирек кездесетін түр. Евразияда, сондай-ақ Қазақстанда кең тараған. Шөлді, далалы, таулы орманды жерлерді мекендейді. Санының қанша екені белгісіз, бірақ, көпшілік жерлерде сирек. Санын шектеуші себептер: электр сымдарында және уланған жемді жеп өлгенінен басқа, кауырсынынан ұлттық әшекейлер мен бой тұмарлар жасау үшін ұядағы балапандарын алудың да кері әсері үлкен. Сондықтан оны қорғаудың тағы бір жолы - оның қауырсынын пайдалану үшін қолдан өсіру керек
Hieraaetus pennatus
Бақалтақ қыран
Сирек, аз зерттелген құс. Евразия мен Солтүстік-ботыс Африканың орманды аудандарында кең тараған. Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік-шығысындағы ор-манды тауларында, шөл өзендерінің жайылмаларында мекендейді. 50-60 -шы жылдары, жыртқыш құстармен күресу шаралары кезінде, саны күрт төмендеді, ал қазір саны өте жай қалпына келуде. Бүркіттерді қорғауды насихаттау, сонымен қатар Қаратауда, Жоңғор Алатауында және Іле өзенінің аңғарында қорықтар құру қажет          
Haliaeetus leucoryphus
Кезқұйрықты субүркіт
Жойып жіберу қаупы бар түр. Оңтүстік және Орталық Азияда біршама кең тараған. Қазақстанда үстіміздегі ғасырдың ортасында оның ұясын Алтайда, Сырдария мен Іле өзендерінде, Маңқыстау түбегінде кездестіруге болатын. Жыртқыш құстарды жою науқанынан кейін ол өте сиреп кетті: соңғы 25 жылда ұя басатын мезғілінде 5, ал, барлығы 50-дей ғана кездескен. Ұялары табылмаған. Ұялайтын жерлерін тауып, оларды қорғау керек. 
Haliaeetus albicilla
Аққұйрықты субүркіт
Саны кеміп келе жатқан, сирек кездесетін құс. Евразияның солтүстік белігінде, оңтүстігінде Орталық Азия мен Моңғолияға дейін кең тараған. Соңғы 30-40 жылда Қазақстанның бұрын дағдылы суларының көпшілігінде кездеспейтін болды. Кәзір Қазақстанда 200-дейі ұялайтын болса, оның жартысынан көбі Жайық пен Іле өзендерінің су алқаптарында. Сонының азаюының негізгі себептері - тікелей жою, сулардың жағаларын шаруашылыққа пайдалану, өрт кезінде ұяларының жой-ылуы. Балқашмаңы, Торғай және Алакөл қорықтарын ұйымдастыруды тездету ке-рек 

Circaetus gallicus
Жыланжегіш қыран
 Сирек, саны кеміп бара жатқан түр. Африка мен Евразиядо кең тараған, Қазақстанның барлық оңтүстік бөлігіндегі құмды шөлдерде, шөлді таулар мен құрғақ тау бөктерлерін мекендейді. Саны нақты анықталған, бірақ соңғы он жылдықтарда оның кемуі жақсы байқалады. Негізгі себептер: электр тарату жүйелерінің тіректеріндегі өлім-жітім, қасақылардың тікелей кыруы, ұя маңында мазалау факторлары. Қаратауда, Бетпақдалада және Қызылқұмда, Іле өзенінің аңғарында қорықтар құру қажет.
Syrrhaptes paradoxus
Қылқұйрық бұлдырық
Саны кеміп бара жатқан түр. Еділден Моңғолияға дейінгі шөл және шөлейт зоналарда мекендейді, Қазақстанда шөлдің барлық түрлерінде кездеседі. Топырағы қатты шөлдерді ұнатып, құмды жерлерде сирек ұялайды. Суатқа үлкен топ құрап жиі-жиі ұшып келетіндіктен және есепсіз аулауға, атуға байланысты саны кемуде. Барлық жерлерде суат басында атуға толық тиым салынып, олар басқа жануарлар сияқты қорғалуға тиіс.
Pterocles orientalis
Қарабауыр бұлдырық
Саны кеміп бара жатқан сирек кездесетін тур. Қазақстанның оңтүстік бөлігінің шөл жене шөлейтті аудандары мен Алдыңғы Азия және Солтүстік Африканың шөл далаларын мекендейді. Сазды немесе қиыршық тасты шөлдерді ұнатады, бірақ оларды меңгеруге байланысты құмды аудандарға ығыстырылуда. Бір кезде мың-мыңдаған топтары кездессе, қазір саны бір ретке төмендеген және суат басынан бұлдырықтарды ретсіз ату нәтижесінде саны кемуде. Бұл жерлерде аулауға тиым салу және қорғалатын территориялар құру қажет. 
Pterocles alchata
Ақбауыр бұлдырық
Таралған аймағы тарылып жөне саны кеміп бара жатқан түр. Солтүстік Африка, Алдыңғы және Орта Азия шөлдерін мекендейді. Қазақстанда Арал теңізінен Бетпақдала шөліне дейін таралған. Соңғы жылдары таралу аймағы тарылып, саны едәуір кеміді: 60-шы жылдары ондаған, тіпті жүздеген мың құстардың жиынтығы байқалса, ал қазір бірнеше жүздеген құстар тобы өте сирек кездеседі. Негізгі себептер - суат басында қасақылық (браконьерлік), жене де ұя басу кезінде құс-тарды мазалау. Бетпақдала және Қызылқұм қорықтарын құру және суат басынан аулауға тиым салу қажет. 
Columba eversmanni
Қоңыр кептер
Соңғы жылдары саны күрт кеміп баро жатқан оңтүстікте ғана аздап кездесетін түр. Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Қазақстанның шөлді жазықтары мен тік жарлары немесе ағаштары бар тау бөктерлерін (ұяларын індер мен ағаш қуыстарына салады) мекендейді. Саны анықталмаған, бірақ жылма-жыл қонысын аударатын құстарға бақылау жасау, оның санының кеміп бара жатқанын көрсетеді. Қазақстанда бұл түрдің ұялайтын жерлерінде қорғалатын территориялар жоқ. Ең алдымен тіршілік ететін ортасы әлі де болса сақталған Іле өзенінің бойынан қорғалатын территориялар құру қажет. 
Platalea leucorodia
Қалбағай (тәуекел, жалбағай)
Саны тез азайып бара жатқан құс, бір жердің шеңберінен аспайтын қоныстарда мекендейді. Бұрын Қазақстанда кең таралған еді, кәзір оның жекелеген ұялары Сарысу мен Сырдарияның сағасында, Шығыс, Оңтүстік-Шығыс, Батыс Қазақстанда ғана ұшырасатын болды. Қалбағай, басқа құтандармен қатар, қамысты қопаларды мекендейді. Қазақстандағы жолпы саны 1300-ден аспайды. Санының азаюына әсер ететін негізгі факторлар - өзен-көлдердегі су жүйесінің тұрақты болмауы, қамыс пен құрақты шауып алу және онда жиі болатын өрт, аңшылық, ұялау кезіндегі мазасыздық. Қорықшалар құру қажет. 
Ciconia nigra
Қара ләйлік
Саны тұрақты сирек кездесетін түр. Қазақстанда орманды, таулы аймақтарда таралған, кейде тіпті ағашы жоқ жартасты тауды да, жазықты да мекендейді. Қазақстандағы жалпы саны 300 - де , негізгі мекендейтін жерлері - Алтай, Жоңғар Алатауы және Тянь-Шань таулары. Ұя маңындағы мазасыздыққа төзе алмайды. Бұл құсты сақтау үшін ұяның айналасынан радиусы0,5 шақырымнан кем емес тыныштық аймағын ұйымдастыру керек 
Ardeola ralloides
Сары құтан
Өзінің таралу аймағында саны кеміп бара жатқан сирек кездесетін түр. Қазақстанда Еділдің атырауы мен Жайықтың төменгі ағысында ұялайды, бұрын аздап Сырдарияның сағасында мекендейтін. Солтустік Каспийдегі жалпы саны 2 мыңдай. Өзендер мен көлдердегі қамысты қапаларды мекендейді. Санының кемуіне әсер ететін факторлар - су жүйесінің өзгеруі, аңшылық, ұяны жыртқыш құстардың бұзуы, мекенін адамдардың мазалауы. Бүл түрдің ұялайтын аймақтарын маусымдық қорыққа айналдыру қажет 
Numenius tenuirostris
Шитұмсық шалшықшы
Өте сирек, жойылып бара жатқан түр. Таралуы толықтай анық емес, себебі өте сирек кездесетін ұялау орындары Сібірдің әртурлі аудандарында шашырап жатыр. Бұталар өскен шымтезекті батпақтарда қоныстанады, ұшып өту кезеңінде дала көлдерінде кездеседі. Қазақстанда Еділ-Жайық өзендерінен Ертіске дейін, яғни республиканың солтүстік бөлігінде кездейсоқ кездесіп қалады. Саны белгісіз, жылына 10-ға дейін шалтықшы есепке олыноды. Шектеу факторлары анықтал-маған. Сақталған популяциясын іздеу және олардың биологиясы мен экологиясын жан-жақты зерттеу қажет. Осы мәселелерді анықтағанға дейін барлық шалшықшыларды қорғау керек. 
Numenius minutus
Құртамыш шалшықшы
Сирек, таралған аймағы шағын, реликті түр, Сібір эндемигі. Шығыс Сібірде ұялайды, Шығыс Австралия мен Тасманияда қыстайды. Қазақстанда қонысын аудару кезінде бірен-сараны кездесетіні және жаз кезінде сирек болса да ұшырасып қалуы қызық оқиға. Тау және тау бөктеріндегі селдір ормандарды мекендейді. Табиғаттағы жалпы саны - шамамен 5 мыңдай және ол біртіндеп кемуде, оның себептері айқындалмаған. Қазіргі ұялайтын орындарын тауып, оларды қорғалатын территориялар деп жариялау қажет. 
Limnodromus setipalmatus
Тарбақ шырғалақ
Сирек, аз зерттелген, реликті түр. Сібірдің солтүстігінен бастап Моңғолия мен Қиыр Шығысқа дейін таралған. Қазақстанның ең шығысында. Алтайға жақын оңтүстік аудандарында кездеседі. Түрдің жалпы саны - 5-6 мыңнан артық емес. Сақталып қалған ұялайтын жерлерін іздеу және онда қорғау режимін орнату, тұрғындар арасында үгіт - насихат жүр гізу, қолда өсіру әдестерін дайындау қажет 
Larus ichthyaetus
Қарабас өгіз шағала
Сирек, реликті түр, саны кемуде. Қара теңізден Оңтүстік Сібірге дейін жекелеген топтармен ұялайды. Қазақстанда колониялары Балқаш, Алакөл, біренсаран Қарағанды және Батыс Қазақстан облыстары мен Каспий теңізінің аралдарында сақталған. Жалпы саны - 40 мың шамасында, Қазақстанда 4 мыңдай. Саны кемуде. Алакөл қорығын құруды тездету және Балқаш көлінің аралдарында қорықша құру қажет. 
Rufibrenta ruficollis
Қызылжемсаулы қарашақаз
Таралу аймағы шағын, саны кеміп келе жатқан сирек кездесетін түр. Қазақстаннан көктем мен күзде ұшып өтіп, Сібір тундрасында ұялайды. Республикамыздың солтүстік, батыс бөлігіндегі көлдерде кездеседі. 70-шы жылдардың өзінде 10 мыңға дейін ұшырасатын. Соңғы жылдары саны күрт азайған болатын, кәзір сәл-пәл болса да көбейіп келе жатыр. Осы түрді және басқа су құстарын қорғау үшін олардың ұшу жолында қорықтар жүйесін ұйымдастыру қажет. 
Oxyura leucocephala
Ақбас үйрек
Саны тез азайып бара жотқан, ала-құла тараған, сирек кездесетін түр. Қазақ-станның солтүстік бөлігінде қалың сулы терең көлдерде кездейсоқ ұялайды. Қазақстандағы саны белгісіз, бірақ, шамамен бірнеше жүзден аспайтын шығар. Санының азаюының негізгі себептері - шөп шабу, өрт, өзен-көлдердің су жүйесінің бұзылуынан, қамысты қопалардағы тіршілік жағдайының нашарлауы. Торғай өзенінің сағасы мен Шаны көліндегі қорықтарды ұйымдастыру жұмысын жеделдету керек.
Melanitta fusca
Қара тұрпан
Сирек кездесетін түр. Қазақстанның Солтүстік Қазақстан және Көкшетау облыстарының кейбір орманды және орманды даласындағы қалың қамысты терең көлдерінде ұялайды. Қазақстандағы саны өте аз. Санының кемуіне әсер ететін факторлар анықталмаған, оны қорғау шаралары белгіленбеген. Жалпы санын анықтап, биологиясын, тіршілік ортасын зерттеу қажет. 
Melanitta deglandi
Дөңтұмсық тұрпан
Өте сирек кездесетін және сирек ұялайтын түр. Шығыс Сібір мен Солтүстік Америкада таралған. Қазақстанда бұл тұрпанның ұялары үстіміздегі ғасырдың басында Алтайдың Ресеймен шектес аудандарынан табылған еді. Терең, жағалауы қалың бұталы көлдерді мекендеген. Қазіргі уақытта ол тек көктем мен күзде, онда да жыл сайын емес, ұшып өту кезінде ғана кездеседі. Егер Рахманов бұлақтарында сақталған болса, онда оны қорғау шараларын үйымдастыру қажет. 

Cygnus bewickii
Кіші аққу
Ұялайтын жерлері - тундра мен орманды түндрада саны бұрынғы қалпына келе бастаған түр. Қазақстанның батыс бөлігінен көктем мен күзде 1 мыңдайы ұшып өтеді. Бізде ұяламайды. Санының азаюының негізгі себебі - заңсыз аулау. Ұшып өту кезінде оны қорғауды күшейтіп, ол үшін барлық мүмкіндікті пайдаланып үгіт-насихат жұмыстарын жүргізу қажет.
Cygnopsis cygnoides
Қытай қазы, Құтұмсық
Жойылып кету қаупы бар түр, бұл қытай үй қаздарының арғы ата-тегі. Кәзіргі уақытта бүкіл Сібірде Торей көлдерінде ғана ұялайды. Бір кездері Қазақстанда Зайсан көлі мен Ертіс өзені жағасында ұялаған, ол үшып өту кезеңінде Сырдарияда байқалатын. Қалың қамыс-қоғалы, әсіресе таудағы, көлдерде мекендеген. Саны ондаған есе кеміп кетті, Қазақстанда соңғы 30 жылда екі-ақ рет - 1967 және 1978 жылдары кездескен. Бұл қазды қолдан өсіріп табиғи санының кобеюіне көмектесу керек.
Aythya nyroca
Алакөз сүңгуір
Саны күрт кеміп кеткен сирек кездесетін түр. Қазақстанның солтүстік, орталық және шығыс аудандарында ұялайды. Бұл құстың шамалысы республикамыздың оңтүстік, оңтүстік-шығыс, оңтүстік-батысындағы суларда қыстайды. Саны туралы нақтылы деректер жоқ, санының кемуіне әсер ететін факторлар зерттелмеген. Бұл түрдің бірте-бірте азаюы оны құстарды зерттеушілер мен аңшылық мамандарының назарына ерекше алу керектігін талап етеді. 
Phrynocephalus versicolor
Жұмырбас шұбар кесіртке
Алакөл және Іле ойпаттарында тіршілік ететін, таралу аймағы шағын түр. Саны-ның азаюына негізгі себептер - су деңгейінің тұрақсыздығы, сексеуіл дайындау және өрт.Қолдан өсірілмеген. Түрдің Іле ойпатындағы таралу аймағының батыс бөлігі жоспарланып отырған Орта-Іле қорығына енеді. Таралуын егжей-тегіжейлі анықтап, биологиясын зерттеуді жалғастыру қажет.
Phrynocephalus melanurus
Зайсан жұмырбас кесірткесі
Зайсан ойпатында аумағы шағын жерлерде оңашаланған популяциялар түрінде тіршілік ететін, таралу аймағы шағын кесіртке. Саны, негізінен, табиғи факторларға байланысты. Қолдан өсірілмеген. Оны қорғау мақсатында тың жерлерді сақтау қажет. Бөкен құмдарын мекендейтін жұмырбас кесірткенің популяциясы жоспарланып отырған Зайсан қорығының құрамына түгелімен енеді. 
Ophisaurus apodus
Сары жылан
Шектеулі шағын аймақта тіршілік ететін, сирек кездесетін түр. Туыстың жалғыз өкілі. Оңтүстік Қазақстанда тіршілік етеді. Санының кемуіне жер жырту, шоп шабу, малдың шектен тыс жайылуы және жол салу елеулі әсер етеді. Белгілі тежрибе-лерге сүйеніп қолда асырау және қолдан өсіруді жүзеге асыру қажет. Сары жылан-нын таралу аймағының бір белігі Ақсу-Жабағлы қорығына кіреді және жоспар-ланып отырған Қаратау қорығында да қорғауға алынады. 
Coluber caspius
Төртжолақты қарашұбар жылан
Аз зерттелген, сирек кездесетін түр. Моңғыстау, Үстірт және Солтүстік Арал аймағын мекендейді. Қызылорданың оңтүстігіне қарай және Еділ мен Жайықтың аралығынан ұсталғандары негізгі таралу аймағынан едәуір қашықта кездескендері. Санының мөлшеріне малды жаюдың және адамдардың оны ретсіз өлтіруі үлкен әсер етеді. Жұмыртқасын қолдан бастырудың табысты аяқталғандары туралы деректер бар. Үстірт қорығы оның таралу аймағының бір бөлігін қамтып жатыр. Халық арасында бұл жыланның пайдалылығы туралы және оны қорғау керектігін кеңінен насіхаттау керек. Таралу аймағын егжей-тегжейлі анықтап, саны мен биологиясын зерттеуді жалғастыру керек. 

Coluber rhodorhachis
Сарыбауыр қарашұбар жылан
Зерттелмеген, сирек кездесетін түр. Қазақстанда Еділ мен Жайықтың аралығындағы Бес-Шоқы даласынан ұсталған бірен-саран өкілдері арқылы белгілі. Қолдан өсірілмеген, оны ұкыпты түрде бақса, қолда ұзақ уақыт өмір сүреді. Қорғау шаралары белгіленбеген. Соңғы жылдары оны ұстағаны туралы хабар жоқ. Кәзіргі таралу аймағын анықтап, биологиясын зерттеу керек.
Coluber spinalis
Қызылжолақ қарашұбар жылан
 Сирек кездесетін түр. Боралдой тауын, кіші Қаратауды және Қырғыз Алатауын мекендейді. Бұл жерлерден басқа Арал теңізінің солтүстік жағалауынан табылған. Таралу аймағында сирек ұшырасады. Қолдан өсірілмеген, қорғау шаралары белгіленбеген. Жоспарланып отырған Қаратау қорығы оның таралу аймағының бір бөлігін қамтиды. Таралуы мен биологиясын зерттеу керек.
Elaphe quatuorlineata
Төртжолақты қарашұбар жылан
Аз зерттелген, сирек кездесетін түр. Маңғыстоу, Үстірт және Солтүстік Арал аймағын мекендейді. Қызылордоның оңтүстігіне қарай және Еділ мен Жайықтың аралығынан ұсталғандары негізгі таралу аймағынон едәуір қашықта кездескендері. Санының мөлшеріне малды жаюдың және адамдардың оны ретсіз өлтіруі үлкен әсер етеді. Жұмыртқасын қолдан бастырудың табысты аяқталғандары туралы деректер бар. Үстірт қорығы оның таралу аймағының бір бөлігін қамтып жатыр. Халық арасында бұл жыланның пайдалылығы туралы және оны қорғау керектігін кеңінен насіхаттау керек. Таралу аймағын егжей-тегжейлі анықтап, соны мен биологиясын зерттеуді жолғастыру керек