Түр, түрдің пайда болуы. Түр-эвалюцияның негізгі кезеңі, түр критерийлері

Сабақтың мақсаты: 1.Түр ,түр критерийлері туралы теориялық білім беру

2.Түр ,түрдің қасиеттері мен ерекшеліктері туралы білуге ұмтылдыру

3. Түр,түрдің пайда болуы тақырыбын дамыта оқыту

Сабақтың көрнекілігі:   Жалпы биология кестелері,кеппешөптер,жануарларлар коллекциясы бейімделушілік түрлері және түр түзілу кестелері

Сабақтың әдістері:    ойын, тірек сызба, тәжірибе, көрнекілік

Сабақтың түрі: дамыта оқыту.

Сабақтың барысы: І. Кіріктірілген бөлім. Бағдарлау- мотивациялық

1. Қызығушылығын оятуға арналған сұрақтар. 1тапсырма  5 ұпай

1.Суреттегі өсімдіктер мен жануар түрлерінің тіршілігі туралы не білесіңдер?

 2.Бір түр даралары бірінен-бірі несімен ерекшеленеді?

 3.Әр алуан түрлердің (мүмкін жақын туыстылардың) дадақтары бірінен-бірі несімен ерекшеленеді?

4.Түр деген не?

 5.Сендер бұл түр ұғымын ең алғаш қашан кездестірдіңдер?

2тапсырма 4ұпай  Мәтінмен жұмыс

Екі сыныпта мәтінді оқып,төмендегі сұрақтарға жауап береді:

1. «Түр» ұғымын ғылымға кім еңгізді?__________________________
2. Түр – эвалюция әрекетінің сапалы кезеңі дегенді қалай түсінесің?________________________________________________
3. Түр деген не?_____________________________________________
4. «Биотип», «дем» деген не?__________________________________

          II. . Сараланған бөлім.              Операциялық – орындаушылық кезең

2.тапсырма 6ұпай: Кестемен жұмыс

Оқулықтан тақырыпты оқып отырып, түр критерилерін салыстырып кестені салыстырып кестені толтыру.

Түр кестелері.

3.тапсырма 3ұпай: Сызба нұсқамен жұмыс

Төмендегі ғалымдар пікірі бойынша «түр» ұғымына салыстырмалы сипаттама

        К.Линней                                      Ж.Б.Ламарк                           Ч.Дарвин

4.тапсырма 5ұпай :Тәжірибе алаңы.

Зертханалық жұмыс: Өсімдіктердің әр түрінің морфологиялық ерекшеліктерін анықтау.

Жұмыс барысы:

1.Бір туыстың өсімдіктерін анықтап қарап қарау

2.Кестеде көрсетілген белгілер бойынша зерттеліп отырған өсәмдәктерге қысқаша сипаттама беру:

Ой тұжырым

   Түр деп құрылысы ұқсас, шығу тегі бір , өзара еркін шағылысып, өсімтал ұрпақ бере алатын даралар  жиынтығын айтады. Табиғатта өсімдіктер мен жануарлардың сан алуан түрлері тіршілік етеді.

Кез келген түр даралары басқа түрлерден тек өздеріне тән белгілері және қасиеттері арқылы ерекшеленеді. Бұл ерекшеліктер критерийлер деп аталады. Олардың бірі-морфологиялық критерий бір түрге жататын даралардың ішкі және сыртқы құрылысының ұқсастығын сипаттайды.

   Физиологиялық критерий-бір түр дараларының барлық тіршілік әрекеттерінің ұқсастығын көрсетеді.

   Биологиялық критерий-кез келген түр дараларының жасушаларында олардың өздеріне ғана тән арнайы нәруыздар синтезделетінін анықтайды. Ол нәруыздар   туралы ақпарат жазылған ДНҚ-ның

құрылысы да ерекше.

   Генетикалық критерий-әр түрдің өзіне   ғана тән хромосомалар жиынтығын және ДНҚ-дағы нуклеотидтер құрамын сипаттайды. Мысалы, асбұршақта-14 ,дрозофила шыбынында – 8, адамда-46

хромосома бар.

Экологиялық- географиялық критерий – түрдің тіршілік еткен аумағын анықтайды.

ІІІ. Кіріктірілген бөлім        Рефлекциялық-бағалау кезеңі

1тапсырма3ұпай       «Сиқырлы қоржын»

Оқушылар мәтінді жақсылап оқып, сұрақтар дайындап қоржынға салады(екі сынып түгел) да алмасып, сол сұрақтарға жауап береді.

ӨЗІН-ӨЗІ БАҒАЛАУ ПАРАҒЫ

9-сынып

Бағалау критерийі:

 28- 23 ұпай  - «5»,        23- 18 ұпай  - «4»,           18- 10 ұпай  - «3».

ӨЗІН-ӨЗІ БАҒАЛАУ ПАРАҒЫ

11-сынып

Бағалау критерийі:

 28- 23 ұпай  - «5»,

 23- 18 ұпай  - «4»,

 18- 10 ұпай  - «3».

Үйге тапсырма: