Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің "Гүлшат пен Шеризат"

Кешкі /ауысымды/ орта жалпы білім беретін мектебіКешкі /ауысымды/ орта жалпы білім беретін мектебі

Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі:Каримова Гульфина Құрманғалиқызы

2014-2015 оқу жылы

Сабақтың тақырыбы: Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің "Гүлшат пен Шеризат" дастаныСабақтың мақсаты:а) Ақынның өмірін, шығармашылығын меңгерте отырып, оқушылардың өзіндік ізденісін, теориялықтанымын қалыптастыру, шығармашылыққа жетелеу.ә) Оқушылардың танымдық қызығушылығын,шығармашылық қабілетін дамыта отырып, достық қарым-қатынаста адал болуға тәрбиелеу;б) Оқушыларды адамгершілікке, адалдыққа,шыншылдыққа, әділдікке тәрбиелеу;Сабақтың түрі: Саяхат сабақӘдісі: Ой шақыру,схема,топпенжұмыс, сатылай комплексті талдауКөрнекілігі: Компьютер, слайд, Баянаул табиғаты, қысқаша видео ролик,М.Ж.Көпейұлының суреттері,оқулықтары, карта,Пәнаралық байланыс: тарих, география, қазақ тіліСабақ барысыІ. Ұйымдастыру./Оқушылармен амандасу, сабаққа назар аударту/І.Қызығушылықты ояту.Балалар бүгінгі біздің сабағымыз ерекше сабақ болғалы тұр. Қандай сабақ, кім туралы сабақ екенін білу үшін мына қоржыннан қағаз суырайық.--Ал қай жаққа саяхатқа шығамыз? Қазақстанның керемет шырайлы өлкесі Баянауылға саяхатқа шығайық.- Балалар бүгінгі біздің сабағымыз саяхат сабағы саяхатқа шығу үшін бізге не керек? біздер жолдарды білмесек адасып кетеміз,сондықтан бізге/ көлік керек, карта керек/ дұрысІ.Ой шақыру. Олай болса оқушылар, тақтада әр түрлі сандар жасырылған, бір санды таңдайық/ санның астында көлік жасырылған/-Балалар, біздер бір көлікке сыймайды екенбіз, олай болса екі көлікпен бөлініп баруға тура келеді ол үшін мына жердегі оқулықтардың суретін суыру арқылы 2 топқа бөліне қояйық. Қазақ тілі, қазақ әдебиеті оқулықтарын таңдап алу арқылы 2 топқа бөлінеміз.Енді тобымыздың атауын білу үшін үшін тақтатағы суреттерге назар аударайық нені білдіреді? Сол суреттерге қарап өз тобыңыздың атауын айта қойыңыздар.1. топ «Қазақ хандығы»2. топ «Тәуелсіз Қазақстан» жақсы олай болса алдарыңызда Қазақстанның географиялық картасынан Павлодар облысының Баянауыл ауданын табайық. /Бір оқушы шығып картадан көрсетеді.Ендеше Баянауыл туралы қысқаша видео ролик қарап алайық.Біз саяхатқа шыққан әр жерде сіздерге арналған тапсырмалар бар соларды орындап отырайық. Сол тапсырмаларды қай топ оқушылары көп орындаса сол топ жеңімпаз топ атанады.Әр оқушы берген жауабына қарай өзін-өзі бағалап отырады./бағалау парақшасын таратамын/І.Үй тапсырмасын тексеру.І."Жасыбай көл/көл туралы қысқаша айтып өту/Суының көлемі 25 млн. м3, су жиналатын алабы 31,2 км². Көл тектоникалық қозғалыстың әсерінен пайда болған. Жағалауы биік жартасты, солтүстік-батыс бөлігі жайпақ келген. Түбі тегіс, лайлы. Суы тұщы, мөлдірлігі 0,5 – 3 м, көкшіл сұр түсті. Суында тұқы, алабұға, шортан, т.б. балықтар кездеседі. Құстардың 50 шақты түрі (қаз, үйрек, тырна, аққу,т.б.)мекендейді.Жағалауына демалыс үйлері, «Баянтау» туристік базасы, оқушылар дем алатын лагерьлер орналасқан. Көл суы тері ауруларына ем.Жасыбай батыр басқарған қазақ жасақтарының жау бетін қайтарған тарихи жерлердің бірі болған. Көл Жасыбай батыр есімімен аталған. Батырдың Жасыбай жағалауында зираты бар.І-І. Ақынның өмірі туралы мәлімет. /қай жылы,қай жереде дүниеге келді, Машһүр атану себебі?/ Мәшһүр Жүсіп Көпеев әкесі Көпейдің 42 жасында, шешесі Ұлбаланың 18 жасында, Баянауылдың Қызылтау деген жерде, қыс түнінде, қыстауда, 1858 жылында, қазақша жыл аты «қой», арабша ай аты «ережеп» деген айда, жұма күні, түс бесін уақытында дүниеге келді. Туғанда азан шақырып койылған есімі - Адам Жүсіп. Кейіннен 9 жасында қисса - дастандарды айтып, ел көзіне түскен кезде жиынды шақырып отырған М. Шорманұлы Адам Жүсіпті ұнатып, тақиясына үкі таққызып: "Сен өзі мәшһүр /көпке танымал/ болайын деп тұрған бала екенсің.Жүсіп атыңа Мәшһүр есімін қосып айтатын бол"«Өз заманында халқына Мәшһүр болатын бала екен», - деп, лепес қылуымен Мәшһүр Жүсіп атанып кетеді.ІІ."Найзатас" / қысқаша айтып өту/Баянауыл таулары сақтаған игі аңыздар аз емес. Әр шатқал, әр тау, әр жартастың көне де жаңа өз аңыздары бар. «Найзатас» атауы «тас найза» деген қазақтың сөзінен шыққан. Аңыз бойынша, соғыс пен жаугершілік кезінде жігіттер күндіз-түні жаулардың Баян тауларына жорығын алыстан бақылап, дұшпанмен шайқасуға белгі беріп отырған. Біздің заманда туристер Найзатасты таудың сырттай каравай нанға ұқсастығына қарап «Бөлке» деп те атайды. ІІ-ІІ. Ақынның шығармаларыӨлеңдері
«Хал-ахуал» «Тірлікте көп жасағандықтан көрген тамашамыз»«Сәлем хат» «қара өлең» «Мұса Шорманұлы» «Жалғанда таппай бір» «Соқыр, саңырау, жалаңаш» Дастандары
«Гүлшат-Шеризат»«Ғибратнама»«Шайтанның саудасы»«Баяннама» Қолжазбалары:
«Сарыарқа кімдікі екендігі»«Қазақ түбі» Ауыз әдебиет үлгілері«Ер Тарғын» «Қозы Көрпеш- Баян сұлу»«Көрғұлы» «Сайын батыр» «Ер Көкше»Айтыстары:Шөже мен Қалдыбай айтысы,Ұлбике қыз Жанкен ақын айтысы,Жанақ пен Түбек, Тоғжан мен Сақау.Ертегілері: «Еділ-Жайық»«Алаша хан»,»Ер Төстік»Мақалдар: 2000 жолАңыз:3000 үлгісіЖаңылтпаш: 100-150 шақты

ІІІ."Кемпіртас" / қысқаша айтып өту/әдет-ғұрып, діни сенімдерге байланысты тастан мүсінделген, балбал тас.
ІІІ-ІІІ Машһүр Жүсіп Көпейұлы кім? / схема бойынша топтастыру/

ІІІ."Туған жері Қызылтау"/ қысқаша айтып өту/Баянауыл: Қызылтау- өскен жерім ,Кiрім жуып, кiндiгім кескен жерім .Қалам, сия, қағазды қолыма алсам,Келер қоршап бойыма ғайып пiрім .
ІІІ-ІІІ.Жаңа сабақ.Бүгінгі біздің сабағымыздың тақырыбы Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің «Гүлшат - Шеризат» дастаныны Дастан туралы ғылыми - теориялық түсінік беру.а) Дастан (парсыша айту, баяндау, жырлау дегенді білдіреді) – әдеби - эпикалық жанр. Шығыс халықтары әдебиетінде әсіресе парсы, түрік әдебиеттерінде кең тараған. Дастан белгілі бір сюжетке құрылады. Құрылымында кейде өлең, кейде қара сөз араласып келе береді.Қазақ дастандары тақырыбы жағынан 5 түрге бөлінеді:1. Ислам қағидаларын, діни наным - сенімдерді насихаттайтын дастандар. Мысалы: «Салсал», «Зарқұм» т. б.2. Шығыс аңыз - әңгімелері негізінде туған дастандар. «Мың бір түн», «Шаһнама», «Тотының тоқсан тарауы»3. Шығыс классиктері негізінде пайда болған дастандар. Фирдоуси, Науаи, Низамилер жазған «Ләйлі - Мәжнүн», «Таһир - Зуһра», «Ескендір» т. б.4. Романтикалық сарындағы ғашықтық дастандар. «Қозы Көрпеш - Баян сұлу», «Қыз Жібек» т. б.5. Ерлік пен ел жайындағы батырлық дастандар. «Рүстем - Дастан», «Қобыланды», «Алпамыс», «Ер Тарғын»ә) Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің «Гүлшат - Шеризат» дастанының мазмұнын баяндау. Оқушыларға дастанды алдын ала оқып келу тапсырылған. Сондықтан оқушылар дастан сюжетін тізбектей баяндап береді.ІҮ."Торайғыр көлі"/ қысқаша айтып өту/ Ертіс алабындағыкөл. Павлодар облысының Баянауыл ауданы Баянауыл ауылынан солтүстік-батысқа қарай 8 км жерде, Ақбет тауының етегінде орналасқан. Ауданы 0,88 км², ұзындығы 1,8 км, ені 0,6 км. Орташа тереңдігі 3,1 м. Суын оңтүстігінде таулы , солтүстігінде ұсақ шоқылы алаптан жинайды. Көл тектоникалық ойыста пайда болған, жағасы жақпартасты, тік. Суында мөңке, алабұға, т.б. балықтар кездеседі. Көл – осы өңірде туып-өскен қазақтың белгілі ақыны С.Торайғыровтың есіміне б/ты.ІҮ-ІҮ. / мазмұнын баяндау./ Оқушыларғадастандыалдын ала оқып келу тапсырылған. Сондықтаноқушылардастансюжетінтізбектейбаяндапбереді.Сабақтың жоспары: 1) Патшаның бір перзентке зар болуы;2) Сенген досының қатыгездігі;3) Шеризаттың Гүлшатқа кездесуі;4) Гүлшаттың ақылдылығы;5) Жамандықтың жазасын құдай берер...Ү."Ақбет"/ қысқаша айтып өту/Мұндағы ең биік тауды жұрт Ақбет дейді. Аңыз бойынша тағдыры шерлі сұлу қыздың есімі.Сүйген жігітіне қосыла алмаған сұлу,ғашығымен бірге таңды қарсы алатын шыңға шығып, төңірегіне соңғы рет көз салады да құздан құлайды.Ақбеттің есімімен аталатын тау – сол заманның үнсіз куәгері адал мен сезім беріктігінің символы ретінде бұрынғысынша таңды бірінші қарсы алады.Ү-Ү.Мәтінмен жұмыс жүргізу.Талдау сұрақтары.1. Аңызға құрылуын дастаннан мысал келтіру арқылы дәлелдеңдер.2. «Гүлшат - Шеризат» дастаны қазақ дастандарының қай түріне жатады?3. Парахзаттың арам ниетін мәтіннен тауып оқыңдар.4. Гүлшат Шеризатты сөзбен қалай тоқтатады? Мәтіннен үзінді келтіру арқылы дәлелдеңіздер.

ҮІ «Ат басы»
ЖергіліктітұрғындарбұлжартастыАтбасыдепатайды. Шынындажартастыңүстіндеалысқа, қиырғақарағанаттыңбасынаөтеұқсастас тұр.

ҮІ-ҮІ. Дәптермен жұмыс.Дастанға сатылай компелксті талдау жасауАвторы: Мәшһүр Жүсіп КөпеевТақырыбы: Адал ниетпен әділ іс қылу.Идеясы: Әділдіктің жеңіске жетуі,жақсылықтың салтанат құруын дәріптеуЖанры: Эпос, дастанКейіпкерлері: Көркін, Парақзат, Гүлшат, Шеризат, арыстан, керуенбасы Қожа Сағит.Композициясы: Оқиғаның басталуы. Көркін патшаның бір балаға зар болуы. Аңға шығуы.Оқиғаның байланысы. Парахзаттың ханымды өлтіртуі, арыстанның баланы арыстанның, керуенбасы Қожа Сағиттың баланы асырап алуы. Парахзаттың түсі.Шиеленіс. Шеризаттың ержетіп, керуеншілермен бірге Шынмашын еліне келуі. Гүлшаттың Иран бағы.Шарықтау шегі. Барыстың хаты. Шындықты білу, Парахзатты зынданға тастау.Шешімі. Гүлшаттың ара түсуімен Парахзаттың күнәсінің кешірілуі.Өлең құрылысы: Дастан 11 - 12 буынды, (кейде 7 - 8 буынды жыр үлгісі де араласып келген) 3 бунақты, қара өлең ұйқасымен жазылған.Бейнелі сөздер: эпитет, теңеу сөздерді тауып, теріп жазу.Тәрбиелік мәні. Әрқашан кешірімді болу, адамдарға жақсылық жасау.
Сөздікпен жұмыс: пақыр - халі мүшкіл байғұс, сорлыуәзір - көне шығыс елдерінің патшасының ақылшысы, кеңесшісі қан арқалау - біреуді өлтіріп, обалына қалды; мойнына қан жүктедітақуа - діндар, діншілсейіл - таза ауада, таза жерде бой жазухақ - шындық, күмәнсіз ақиқатабзал - қадірлі, асыл, аяулышыбын жан - өмір, тірлік

ҮІІ.Сабындыкөл — Баянаула тауларындағы тұщы көл. Павлодар облысының Баянауылауданы Баянауыл ауылыныңжанында, теңіз деңгейінен 452,7 м биіктіктеорналасқан. Аумағы 7,08 км², ұзындығы 4,5 км, ені 2,8 км, жағалауының ұзындығы 15 км, тереңдігі 9,5 м. Шарасының көлемі 9,9 млн. м3. Тектоникалық көлдергежатады. Сабындыкөлкөлінпішінідомалақ гранит жартастарқоршаған. Оңтүстік жағалауында балалардың демалу-сауықтыру лагерлері орналасқан. [1]

ҮІІ- ҮІІ.Білімді бекіту. Зымыран сұрақтар.1. «Гүлшат - Шеризат» дастанының сюжеттік желісі қайдан алынған?/сюжет Шығыс елдері әдебиетінің нұсқаларынан алынған/
2. Парахзаттың қыз бала тілеуінің мәні? /өйткені ажалдан құтқарады/3. Автордың түйінді сөзі қандай? / білместікпен қатесін кешірген жөн/4. Дастандағы ертегілік сипат пен аңыздық сипатты атаңыздар.5. Дастан дегенді қалай түсінесің?Дастан (парсыша айту, баяндау, жырлау дегенді білдіреді) – әдеби - эпикалық жанр6. Қазақ әдебиетінде дастан неше түрге бөлінеді? /5 түрге/7. Дастанның тәлімдік мәні неде?Сабақты қорыту; /Ұлы ғұламалардың нақыл сөздері/ / топпен орындайды/Жақсылыққа жақсылық - әр кісінің ісі, жамандыққа жақсылық - ер кісінің ісі. Мұхтар Әуезов Жақсыда жаттық жоқ. Мұхтар Әуезов Жақсының жүрген жері - шашу, жаманның жүрген жері ашу" (Қадыр Мырза Әли)."Адам қаншалықты ақылды әрі жақсылық жасауға ұмтылған сайын, соғұрлым адамдардағы жақсылықты байқағыш келеді". (Паскаль)."Шынайы жақсылық адамдарға деген шексіз мейірімділіктен көрінеді" (Жан Жак Руссо)."Жүрекпен істелген жақсылық ең алдымен өзіңе пайда" (Лев Толстой)."Жақсылыққа жақсылықпен жауап беру керек, ал жамандыққа әділдікпен жауап берген дұрыс" (Конфуци)."Менің алдымда жақсылық пен жамандық тұрса, онда мен екеуінің арасында өз таңдауымды жасай алам. Жамандықтың табиғаты сол - адам оны қалауы мүмкін, бірақ міндетті түрде жасауы тиіс" (Гегель).
ҮІІІ.Өзіміздің Орал шаһарына да соның ішінде ауылымызға жетіп қалыппыз, енді ол жердегі тапсырмаҮйге тапсырма:Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының "Гүлшат- Шеризат" дастаны, 1-2 кейіпкерге мінездемеОқушылардыңөзін - өзібағалауы.Сабақ аяқталды.

Әңгіме мазмұнын қалай меңгердің?
Әңгіменің тақырыбы Әңгіменің негізгі кейіпкері Әңгіменің негізгі ойы (идеясы) Әңгіме мазмұнына сәйкес мақал-мәтелдерді жаз жағымды жағымсыз Достық,махаббат,адамгершілік,азаматтық ПатшаГүлшатШеризатҚожасағит ПарахзатБарысАлмасҚоймас Жақсылық пен жамандық,адалдық пен арамдық, жарық пен қара түнек Шын жолдас сөзге берік,ерге серікЖаман достан,Жақсы жолдас артық.Жамандық қылғанға-Жақсылық қыл.Жақсы адам алғыс аларЖаман адам қарғыс алар.

Әңгіме мазмұнын қалай меңгердің?

Әңгіменің тақырыбы Әңгіменің негізгі кейіпкері Әңгіменің негізгі ойы (идеясы) Әңгіме мазмұнына сәйкес мақал-мәтелдерді жаз жағымды жағымсыз Достық,махаббат,адамгершілік,азаматтық ПатшаГүлшатШеризатҚожасағит ПарахзатБарысАлмасҚоймас Жақсылық пен жамандық,адалдық пен арамдық, жарық пен қара түнек Шын жолдас сөзге берік,ерге серікЖаман достан,Жақсы жолдас артық.Жамандық қылғанға-Жақсылық қыл.Жақсы адам алғыс аларЖаман адам қарғыс алар.

Әңгіме мазмұнын қалай меңгердің?
Әңгіменің тақырыбы Әңгіменің негізгі кейіпкері Әңгіменің негізгі ойы (идеясы) Әңгіме мазмұнына сәйкес мақал-мәтелдерді жаз жағымды жағымсыз
Әңгіме мазмұнын қалай меңгердің?
Әңгіменің тақырыбы Әңгіменің негізгі кейіпкері Әңгіменің негізгі ойы (идеясы) Әңгіме мазмұнына сәйкес мақал-мәтелдерді жаз жағымды жағымсыз
Әңгіме мазмұнын қалай меңгердің?
Әңгіменің тақырыбы Әңгіменің негізгі кейіпкері Әңгіменің негізгі ойы (идеясы) Әңгіме мазмұнына сәйкес мақал-мәтелдерді жаз жағымды жағымсыз Өлеңдері Дастандары Қолжазбалары: Ауыз әдебиет үлгілері
Ақынның шығармалары
Өлеңдері Дастандары Қолжазбалары: Ауыз әдебиет үлгілері
Ақынның шығармалары
Өлеңдері Дастандары Қолжазбалары: Ауыз әдебиет үлгілері
Ақынның шығармалары

Өлеңдері Дастандары Қолжазбалары: Ауыз әдебиет үлгілері
Ақынның шығармала
Ақын өзінің адамгершілік,азаматтық туралы пікірлерін дастандарына да өзек етеді.Оның "Гүлшат пен Шеризат" атты көлемді дастанында /сюжет Шығыс елдері әдебиетінің нұсқаларынан алынған/ жақсылық пен жамандық, адалдық пен арамдық, ақ пен қара қоса қабат келіп, түбінде адалдық жеңіп отырады. Баяғы ерте бір заманда Мысыр елінде Көркін атты бір патша болыпты.Патша өте ақылды, мейірімді, әділ болған екен.Бірақ бір перзентке зар болған.Ол жатса да тұрса да құдайдан бір перзент беруін тілейді.Патшаның халқы да құдайға жалбарынып перзент беруін құдайдан сұрайды.Күндердің күнінде тілектері қабыл болып, патшаның жары жүкті болады. Бір күні патша нөкерлерімен аңға шығады.Алдынан бір аш арыстан тап болып,патшаны жаралайды.Нөкелері үйіне алып келген соң патша өзінің адам болмасын біліп, патшалығын,жолдасын өзінің қасындағы уәзірі Парахзатқа тапсырады."Менің әйелім ұл туса,мұрамды басар патша қылып тағыма отырғыз,ал қыз туса өсіріп-өндіріп құтты жеріне қондыр " деп аманаттайды.Бірақ патшаның досым,жолдасым деп сенген уәзірі арам ниетті болып шығады.Барыс атты қолбасшыны шақырып алып патшаның әйелін өлтіруді бұйырады.Оның ойы ертең әйелі ұл туса барлық патшалықты оның баласы игерді сондықтан оның көзін жоюды ойлайды Бір күні Парахзат түс көреді.Түсімде айдаһар көрдім ол жан-жағына от шашып менен бастап бүкіл елді жегелі келе жатыр еді бір кезде алдынан бір маржан тас түсті де айдаһар райынан қайтып жоқ болды.Патшаның әйелі қыз туады.Атын Гүлшат қойып,оған арнап Иран бағын салдырады..Барыс нөкерлерімен әйелдің үйіне барса оның айы күні жетіп толғатып жатыр екен, олар оны орманға алып барып бауыздап өлтіреді.Бала дүниеге келеді.Дүниеге келе сала анасының омырауына жармасады.Ананың омырауынан сүт атқылап жатады. Бала үш жасқа келгенше анасының омырауын еміп күн көреді.Бір күні орманда арыстанды көріп бала оның соңынан ілесе жүреді.Арыстан оған ет береді жемейді.Барлық аңдарды жинап немен асырасам болды деп сұрайды, аңдар ақылдаса келе еліктің сүтімен асырауды жөн көреді.Сөйтіп,күн артынан күн,ай артынан ай өтіп бала он жасқа келіп ер жетеді.Енді арыстан оны адамзат баласына қосайын деп бір күні келе жатқан керуенге ілестіріп жібереді.Керуен басы Қожасағит оын арыстан алып келді сондықтан Шеризат деп атайын дейді... Міне балалар, бұл жерде ақын жаманның жазасын құдай өзі береді, жамандыққа жақсылық жаса,жақсыда кек жоқ,жаманда тек жоқ дегендей кей кездерде үлкен қателіктерді де кешіруге болатынын,одан сенің мерейің өсе түседі дейді.Сөздікпен жұмыс:

Мәшһүр Жүсіп Көпеев "Гүлшат-Шеризат" дастаныҚазақәдебиеті 10 - сынып
Сабақтыңтақырыбы: МәшһүрЖүсіпКөпеевтің «Гүлшат - Шеризат» дастаныСабақтыңмақсаты:1. Білімділік. МәшһүрЖүсіпКөпеевтің «Гүлшат - Шеризат» дастаныныңсюжеттікжелісін, композициясынөздігіненізденуарқылымеңгерту, дастантуралығылыми - теориялықтүсінік беру, образдарынаталдаужасауарқылыдастанныңтақырыбы мен идеясынтаныту;2. Дамытушылық. Сыниойлаукөзқарасын, қабылдауын, дүниетанымындамыту. Сөзсаптауын, өзойынашықайтуын, сенімінарттыру;3. Тәрбиелік. Адамгершілікке, адалдыққа, кешірімдіболуға, руханитазалыққаүйрету, пәнгедегенқызығушылығынарттыру.
Сабақтыңтипі: жаңабілімдімеңгертуСабақтыңтүрі: ізденіссабақӘдіс - тәсілі: проблемалықізденіс, СТО әдістері, ойын, топпенжұмыс, сатылайкомплекстіталдау, модульдікоқытутехнологиясыныңәдістері.Көрнекілігі: слайд, портрет, қимақағаздар, перфокарта, бағалаубелгілешелері, білімкілті.Пәнаралықбайланыс: қазақтілі, өзін - өзітану, әдебиеттеориясы, шығысәдебиеті
Сабақтыңбарысы.Ұйымдастыру.Оқушыларменамандасу, түгендеу. Сабаққадайындығынтексеру. Ұжымдықпсихологиялықұйымдастыруәрекетінжүргізу. Топқабөлу.1 - топ: «Абайдыңдарабоздары»2 - топ: «Абайдыңкөшбасшылары»
Үйтапсырмасынтексеру.1) МәшһүрЖүсіпКөпеевтің «Бұлақкөзі» өлеңінжатқаоқу.2) Жобақорғау.1 - топ тапсырмасы: МәшһүрЖүсіп - дара тұлға.2 - топ тапсырмасы: МәшһүрЖүсіп – этнограф
Өткентақырыптыпысықтау.«Олжалыбестік» ойыны.Ойлыболсаң, озыпкөр – МәшһүрЖүсіптіңшынесімі? Мәшһүратанусебебі?Зерекболсаң, сынапкөр - МәшһүрЖүсіпКөпеевтіңкітаптары?Мықтыболсаң, ашыпкөр – Ақыншығармаларыныңөзектітақырыбы?Жүйрікболсаң, шауыпкөр - берілгенсөздердіңМәшһүрЖүсіпкесәйкескелмейтінінайтсаң, бестік - сенікі.Алғырболсаң, айтыпкөр – МәшһүрЖүсіптіңшығармаларынқалайтоптастыруғаболады?Дайынболсаң, алыпкөр - Бірадам бар өрік, мейізағашысықылды,Жемісінендүниежүзібаһраалады.Бірадам бар терекағашсықылды,Отқаотынболғаннанбасқағажарамайды. Үзіндіқайөлеңненалынған?Тапқырболсаң, тауыпкөр - Мәшһүрдіңғұмырнамалықөлеңдеріната.
4. Сабақтыңмақсатынқою.Жаңасабақтыөзектендіру.
5. Жаңасабақ.Дастантуралығылыми - теориялықтүсінік беру.а) Дастан (парсышаайту, баяндау, жырлаудегендібілдіреді) – әдеби - эпикалық жанр. Шығысхалықтарыәдебиетіндеәсіресе парсы, түрікәдебиеттеріндекеңтараған. Дастанбелгілібірсюжеткеқұрылады. Құрылымындакейдеөлең, кейдеқарасөзараласыпкелебереді.Қазақдастандарытақырыбыжағынан 5 түргебөлінеді:1. Исламқағидаларын, дінинаным - сенімдердінасихаттайтындастандар. Мысалы: «Салсал», «Зарқұм» т. б.2. Шығысаңыз - әңгімелерінегізіндетуғандастандар. «Мыңбіртүн», «Шаһнама», «Тотыныңтоқсантарауы»3. Шығысклассиктерінегізіндепайдаболғандастандар. Фирдоуси, Науаи, Низамилержазған «Ләйлі - Мәжнүн», «Таһир - Зуһра», «Ескендір» т. б.4. Романтикалықсарындағығашықтықдастандар. «ҚозыКөрпеш - Баян сұлу», «ҚызЖібек» т. б.5. Ерлік пен ел жайындағыбатырлықдастандар. «Рүстем - Дастан», «Қобыланды», «Алпамыс», «Ер Тарғын»
Топтықжұмыс.«Білімкөзі - кітапта»«Еңбастысы» ойыны.1 - топ тапсырмасы: Дастанғаарқауболғантірексөздер мен сөзтіркесінжазу;2 - топ тапсырмасы: Дастандағынегізгіойдыашатынсөйлемдердіжазу.
ә)МәшһүрЖүсіпКөпеевтің «Гүлшат - Шеризат» дастаныныңмазмұнынбаяндау. Оқушыларғадастандыалдын ала оқыпкелутапсырылған. Сондықтаноқушылардастансюжетінтізбектейбаяндапбереді.Мәтінменжұмысжүргізу.Талдаусұрақтары.1. Дастанныңжанрлықерекшелігінеде?2. Аңызғақұрылуындастаннанмысалкелтіруарқылыдәлелдеңдер.3. «Гүлшат - Шеризат» дастанықазақдастандарыныңқайтүрінежатады?4. Парахзаттың арам ниетінмәтіннентауыпоқыңдар.5. ГүлшатШеризаттысөзбенқалайтоқтатады? Мәтінненүзіндікелтіруарқылыдәлелдеңіздер.Дәптерменжұмыс.Дастанғасатылайкомпелкстіталдаужасау
Авторы: МәшһүрЖүсіпКөпеевТақырыбы: Адалниетпенәділісқылу.
Идеясы: Әділдіктіңжеңіскежетуі,жақсылықтыңсалтанатқұруындәріптеуЖанры: Эпос, дастан
Кейіпкерлері: Көркін, Парақзат, Гүлшат, Шеризат, арыстан, керуенбасыҚожаСағит.Композициясы: Оқиғаныңбасталуы. Көркінпатшаныңбірбалағазарболуы. Аңғашығуы.Оқиғаныңбайланысы. Парахзаттыңханымдыөлтіртуі, арыстанныңбаланыарыстанның, керуенбасыҚожаСағиттыңбаланыасырапалуы. Парахзаттыңтүсі.Шиеленіс. Шеризаттыңержетіп, керуеншілерменбіргеШынмашынелінекелуі. Гүлшаттың Иран бағы.Шарықтаушегі. Барыстың хаты. Шындықтыбілу, Парахзаттызынданғатастау.Шешімі. Гүлшаттың ара түсуіменПарахзаттыңкүнәсініңкешірілуі.
Өлеңқұрылысы: Дастан 11 - 12 буынды, (кейде 7 - 8 буындыжырүлгісі де араласыпкелген) 3 бунақты, қараөлеңұйқасыменжазылған.Бейнелісөздер: эпитет, теңеусөздердітауып, теріпжазу.Тәрбиелікмәні. Әрқашанкешірімді болу, адамдарғажақсылықжасау.
Образдықталдау. Дастандағыбастыкейіпкерлергетөмендегіүлгібойыншаобраздықталдаужасаңдар.1. Кейіпкердіңсипаты2. Кейіпкердіңмінезі3. Ұнамды не ұнамсызәрекеті4. Мақсаты.
Еркінжауап. Пікіралмасу.Сөйлемдіжалғастыр. Егер мен Шеризатболсам...
Өмірменбайланыс.Қазаққоғамындаосындайжайттаркездесеме?Дастандағыөзіңеұнаған эпизод қайсы?Дастандағыойдыхалықданалығыменқалайтүйіндеугеболады?
6. Білімдібекіту.Зымырансұрақтар.1. «Гүлшат - Шеризат» дастаныныңсюжеттікжелісіқайданалынған?2. Парахзаттыңқыз бала тілеуініңмәні?3. Автордыңтүйіндісөзіқандай?4. Дастандағыертегіліксипатпенаңыздықсипаттыатаңыздар.5. Дастандегендіқалайтүсінесің?6. Қазақәдебиетіндедастаннешетүргебөлінеді?7. Дастанныңтәлімдікмәнінеде?
7. Үйтапсырмасы.Дастаннанүзіндіжаттау.8. Бағалау.Оқушылардыңөзін - өзібағалауы.Рефлексия кезеңі.

Соңғы жарияланған материалдар тізімі


Атамекен - алтын бесік.

Мәшһүртану

«Мәшһүртану» курсына арналған ХРЕСТОМАТИЯ

Сайын Мұратбеков "Қылау" әңгімесі /екінші сағаты/.

Мәшһүр Жүсіп Көпеев өлеңдері

Сайын Мұратбеков "Қылау" әңгімесі

Туған әдебиет жанашыры

Жүсіп Баласағұни

Алтын Орда дәуіріндегі әдебиет

Абай (Ибраһим) Құнанбайұлы