Алкадиендер. Жалпы сипаттамасы, изомериясы, номенклатурасы. Табиғи                                        каучук және синтетикалық каучук. Резеңке.

Сабақтыңтақырыбы: §4.3-4.4 Алкадиендер. Жалпы сипаттамасы, изомериясы, номенклатурасы. Табиғи каучук және синтетикалық каучук. Резеңке.

Сабақтың мақсаты: 

1.Білімділік:  Алкадиендердің  құрылысы, изомерленуі,  номенклатурасын, физикалық және химиялық қасиеттері, алыну жолдары мен   қолданылуы туралы түсінік қалыптастыру

 2.Дамытушылық:  Оқушының теориялық білімдерін тереңдету, тез ойлауға, шапшаңдыққа, өз бетімен ізденуге үйрету, ой – өрісін, шығармашылық мүмкіндігін, ғылыми көзқарасын қалыптастыру, танымдық қабілеттерін дамыту

  3.Тәрбиелік: Оқушыларды ізденімпаздыққа,шапшаңдыққа тәрбиелеу.

 Сабақтың түрі: жаңа  сабақ

Сабақтың өту әдісі:СТО, сұрақ-жауап.тест жұмыстары

Сабақтың көрнекілігі: Интерактивтік тақта, кестелер мен  сызбанұсқалар Д.И.Менделеевтің  периодтық кестесі,

Пәнаралық байланыс: биология, география

Сабақтың барысы:

 I.Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушыларды түгендеу

Сабақтың мақсатын түсіндіру

Сабақтың ұраны: 

«Сын тұрғысынан ойлаймыз,

Білімнің терең жеріне бойлаймыз»

1. Оқушылардың үй тапсырмасы бойынша білімін тексеру .

• 4.2Этиленді көмірсутектердің қасиеттері мен оны алу жолдары. Марковников ережесі.

Ойқозғаусұрақтары:    

1.Қандайкөмірсутектералкендердепаталады?
2.Алкендердіңортақформуласықандай?
3.Алкендердіңбіріншігомологтыққатарыныңструктуралықформуласықандай? Оныатаңыз.
4.Алкандарғақарағандаалкендертабиғаттапрактикажүзінденегекездеспейді?
5.Алкендердіңқандайалужолдарынбілесіз? Алкендердіқандайлабораториялықжолменалуғаболады?
6.Алкендермолекуласыныңқұрамындақанықпағанқосбайланысболуынабайланыстықандайхимиялыққасиеттән?
7.Алкендернеүшінқолданылады?

«Алкендер. Сипаттамасы. Изомериясымен номенклатурасы. Этиленді көмірсутектердің қасиеттері» - тақырыбы бойынша оқушылар тест тапсырмаларын орындайды.

Тест тапсырмалары

1.Қанықпаған көмірсутектерге тән реакция:

А. Қосылу                                                                   С. Орын басу

В. Алмасу                                                                    Д.Айырылу

2.Органикалық қосылыстардың химиялық құрылыс теориясын кім ашты:

А. А.М.Бутлеров                                                       С. С.Аррениус

В. Д.И.Менделеев                                                    Д. М.В.Ломоносов

3. Көміртек пен сутектентұратынорганикалықзаттар:

А. Көмірсулар                                                            С. Спирттер

В. Көмірсутектер                                                       Д. Альдегидтер

4. C₂H₄қандай зат:

А. Метан                                                                     С. Этан

В. Пропан                                                                   Д. Этен

5.Мына заттың: CH₃-CH= CH- CH₃аты:

А. 2- метил бутен                                                      С.бутен -2

В. 2-метил пропан                                                    Д. 2-метил этан

6.Құрамыбірдей, құрылысыәртүрліболғандықтанқасиеттерідеәртүрліболатынзаттар:

А. Гомологтар                                                            С. Мономерлер

В. Полимерлер                                                          Д. Изомерлер

7.Сутекті бөліне жүретін айрылу реакциясы:

А. ДегидротациялауС. Дегидрлеу

В. Гидрлеу                                                                  Д. Қосылу

8.трансбутен -2 формуласы:

  А.  СН₃-СН=CH- СН₃                                      С.  Н₃С-СН₂-СН₃

 В.     Н₃С-С≡CH-СН3                                        Д.  СН₃-СН₂-СН=СН-СН₃

9. Бірдеймолекулаларқосылып, үлкен молекула түзілупроцесі:

А. Гидрлеу                                                                С.Полимерлену

В.Дегидрлеу                                                            Д.Димерлену

10.Этиленнің формуласы:

А.СН₃-СН₃В. HC ≡ СН

С.Н₃С=CH-CH₂Д.Н₂С= СН₂

III.Жаңа сабақты түсіндіру.

• «Қызығушылықты ояту» кезеңінде оқушылар жаңа тақырып алкадиендердің құрылысы, алынуы мен қолданылуы, физикалық және химиялық қасиеті туралы  ББҮ кестесін толтырады

Білемін	Білгім келеді	Үйрендім

• Мағынаны ашу: жаңа сабақты түсіндіру, оқушылар мәтінмен жұмыс жасайды

Алкадиендер — қанықпаған көмірсутектердің маңызды түрлерінің бірі.

Алкадиендер — құрамында екі қос байланысы бар, жалпы формуласы С_nН_2n-2 болатын қанықпаған көмірсутектер.

Алкадиендерді кысқартып диен көмірсутектері деп те атайды. Диен көмірсутектерінің бірінші мүшесі пропадиен (аллен) СН₂ = С = СН₂. Диендерде қос байланысьътардың өзара орналасуы әр түрлі болуы мүмкін.

H₂C = C = CH — CH₂ — CH₃

Жоғарыда келтірілген атауларына қарап, алкадиендердің номенклатурасы алкендерге ұқсас екенін, бар айырмашылығы — қос байланыстың саны екеу болғандықтан, -ен жұрнағының алдына оның саны көрсетіліп, -диен деп аталатындығын және бір кос байланыстан кейін үтірден соң екінші қос байланыстың орны көрсетілетіндігін өздерің де байқаған шығарсыңдар.

Молекулаларында қос байланыстарды бір жай байланыс бөліп тұратын алкадиендердің практикалық маңызы зор. Олардың ең маңызды өкілдері: бутадиен-1,3 (дивинил) С₄Н₆, ықшамдалған құрылымдық формуласы Н₂С=СН — СН=СН₂ жәнө 2-метилбутадиен-1,3 (изопрен).

Физикалық қасиеттері

Диендердің физикалық қасиеттерінің өзгеру заңдылықтары алкендердің қасиеттеріне ұқсас.

формуласы	Атауы	Температуралары, 0C		Тығыздығы, г\см3
		Балқу	Қайнау
СН3-СН=C= СН2 СН2=СН- CH= СН2 СН3-СН2 -CH=СН- CH= СН2	Бутадиен -1,2 Бутаден -1,3 (дивинил) Пентадиен -1,3	-136,2 -108,9   -87,5	+ 10,8 -4,5   + 43,0	0,6940 0,6270   0,6760

Алкадиендердіңхимиялыққасиеттері

Молекулаларындақосбайланыстарыболғандықтан, диендердіңхимиялыққасиеттеріалкендергеұқсас, бұлардақосылужәнеполимерленуоңайтүседі.

ҚосылуреакцияларыАлкадиендергалогендерді,  галогенсутектіқосыпалады. 

СН₂═ СН-СН═СН₂ +Вr₂ → СН₂Вr-СНBr - СН═СН₂(3,4-дибромбутен-1)

Полимерленуі. Диендерполимерленуреакцияларынаоңайтүседі. Реакция нәтижесінде каучук тәріздіжоғарымолекулалызаттартүзіледі. Бутадиен-1,3-тің полимерленуреакциясы:

… СН₂ ═ СН- СН ═ СН₂ + СН₂  ═ СН- СН ═ СН₂ …→

… СН₂ ═ СН- СН ═  СН₂   -  СН₂  ═ СН- СН ═ СН₂…`полибутадиен молекуласының үзіндісі

Алкадиендердің жеке өкілдері және олардың қолданылуы. Дивинил (бутадиен-1,3) Н₂С = СН — СН = СН₂ өзіне тән өткір иісі бар түссіз газ. Мұнайды өңдегендетүзіледіжәнетабиғи газқұрамындағы бутан мен бутилендікатализдікдегидрлепалады. Синтездіккаучуктар (бутадиен, бутадиен-стирол, бутадиен-нитрил) латекс, пластмасса, т.б. заттарөндірісініңмаңыздымономерлерініңбірі.

Алкадиендерді полимерлеп көксағыз алынады.  Көксағыздар табиғи және синтездік болып бөлінеді. Табиғи көксағыз кейбір өсімдіктердің сүтті шырынында болады. Табиғи көксағызды, негізінен, Бразилияда өсетін гевея ағашынан алады.

Көксағызды күкірт қосып вулканизациялап, резеңкеге айналдырады. Көксағызбен  резеңке күнделікті тұрмыс пен техникада кең қолданылады

 

Лебедев Сергей Васильевич

Лебедев Сергей Васильевич (1874-1934) Орыс химигі, академик. Негізгі ғылыми жұмыстарықанықпаған көмірсутектердің полимерлену, изомерлену, гидрогенденуреакцияларынзерттеугеарналған. Мырыш-алюминий араласқан катализатор қатысында этил спиртін дегидроген деп және дегидратациялап бутадиенді өнеркәсіпте алу жолынтапты. Металл натрий қатысында бутадиен-1,3-ті полимерлеп, синтездік каучук (1928 жылы) алды. Каучуктанрезеңкежәнерезеңкеденжасалғанбұйымдаралуәдісінашты (1930 жылы). Дүниежүзінде алғашретбұрынғы КСРО-да 1932 жылы Лебедев тәсілібойыншасинтездік каучук өнеркәсіпте өндірілебастады.

ІV. Жаңасабақтыбекіту үшін есептер мен жаттығуларды орындаймыз     Алкадиендертақырыбынаесептер мен жаттығулар
1. Изомериясыжәненоменклатурасы (атауы)
№1.С₅Н₈диенкөмірсутектіңбарлықизомерлерінжазып ,аттарынатаукерек.
№2. Мынакөмірсутектердіңформуласынжазукерек: а) пропадиен; б) 1,3-бутадиен; в) 2-метил-1,3-бутадиен; г) 2,4-гексадиен; е) 2,3-диметил-1,3-бутадиен. Қайсыларыөзара изомер болады? Қайқосылыстакумурленген, қосарланғанжәнеоқшауланғанқосбайланыс бар? Қайқосылыс изопрен, дивинил, диаллил, алленболады?

2.Химиялыққасиеттері

 а) 1,4-пентадиенге; б) 2-метил-1,4-пентадиенге;

в) 1,5-гексадиенге;г) 3,3-диметил-1,4-пентадиенгебромныңбірмолекуласыныңқосылуреакцияларыныңтеңдеулерінжазукерек. Түзілгензаттардыатаукерек. Осызаттарғасутегініңсатылапқосылуреакцияларытеңдеулерінжазып, алкендерменалкандардыатаукерек.
3.Алуәдістері

1. а) бутанды; б) 2-метилбутандыдегидрлепдиенкөмірсутектеріналу, ортадатүзілгенжәнесоңғытүзілгензаттардыңатауы.
2. V. Бағалау.Үй тапсырмасы мен жаңа сабақ барысында белсенділік танытқан оқушылар бағаланады.
   VI. Үйге тапсырма: 

Ғаламтордан «С.В.Лебедевтің ғылыми еңбектері» туралы мәлімет қарау

Соңғы жарияланған материалдар тізімі

Металдар туралы түсінік Азотты органикалық қосылыстар. Аминдер. Периодтық заң және периодтық жүйе. Алкадиендер. Көмірсутектердің табиғи көздері. Табиғи және мұнайға серік газдар.Олардың құрамы, қолданылуы. Мұнайды өңдеу әдістері. Натрий, қасиеттері, алынуы, қолданылуы Алкиндер. Алкиндердің құрылысы. Изомерлері мен атаулары Арендер. Бензол құрылысы,гомологтары, атаулары,бензолдың алынуы, физикалық қасиеттері Оттекті органикалық қосылыстар. Спирттер Ацетилен

Бөлім: Уроки / Химия | Көрсетілім: 12613 | Қосты: NA | Ілмек сөздер: