Зат есімнің тәуелденуі 3сынып қазақ тілі

Басты бет » Материалы » Зат есімнің тәуелденуі 3сынып қазақ тілі

Бастауыш сынып мұғалімі
Мухаметжанова Арайлым Кадыровна
№2Ленинград орта мектебі

Сабақтың тақырыбы: Зат есімнің тәуелденуі.
Сабақтың мақсаты: 1. Зат есімнің мағынасы туралы жалпы
түсінік беру.Ол қандай да бір заттың ,
ұғымның атауы екенін түсіндіру.
2. Оқушының ой-өрісін,сөздік қорын,
дүниетанымын, белсенділігін арттыру.
3. Сауаттылыққа, дұрыс мәдениетті
сөйлей білуге, жылдамдыққа тәрбиелеу.
Әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап, көрнекілік.
Түрі: пысықтау,
Көрнекілігі: оқулық, суреттер, ойын түрлері.
Пәнаралық байланыс: ана тілі, математика
Сабақтың барысы:
1.Психологиялық дайындық:
1 оқушы: - Әрбір адам?
Бәрі: Туысым, досым, жұрағат.
2 оқушы: –Әрбір сөзің?
Бәрі: Шындық, бірлік, адалдық.
3 оқушы: - Әрбір ісің?
Бәрі: Тірлік, тірек, адамдық.
Мұғалім: -Әрбір сабақ?
Бәрі: Үйрену, ұғу, ұлағат.
Балалар, бүгін бізге сабаққа қонақтар келіп отыр.
Олай болса балалар, бүгінгі сабақта жақсы қатысып, өз білімізді көрсетуге тырысайық.
2.Үй тапсырмасын тексеру:
4- жаттығу
1.Қарамен жазылған сөздерді теріп жазып,олардың қасына сол сөздің түбірін жазу
Балығы-балық
Халқы-халық
Оқулығын-оқулық
Даусынан- дауыс
Добын-доп
Күрегімен-күрек
Ботам- бота
Жотаң-жота
2.Ережені еске түсіру.Заттың біреуге меншікті екенін білдіретін қосымшаны тәуелдік жалғау дейміз.Тәуелдік жалғау 3жақта айтылады.
/ мысал келтіру/
- Мемлекетіміз тәуелсіздік алғаннан кейін Ата Заңымыздың 7 – бабында: «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тілі – қазақ тілі» деп жазылған.
Сондықтан өз тілімізді құрметтеп, дұрыс сөйлеп, сауатты жаза білуіміз керек. Осының бәрін үйрететін қай тіл екен? / қазақ тілі/
- Ендеше, балалар бүгінгі сабағымызды «Еліміздің келешегі – білімді ұрпақ» деген атпен аптаның 7 күніне арнап саяхатқа шығамыз. Біздің мақсатымыз – оқу, білім алу болғандықтан, әр апта қүндері оқу, білімге қатысты мақал –
мәтелдер атымен байланысты болады.
- Олай болса, аптаның 1-ші күні қалай аталады?
Әр аптада 2 тапсырмадан берілген сол тапсырмаларды орындауға тырысамыз
1.Дүйсенбі: Білекті бірді жығар
Білімді мыңды жығар
Жұмбақтар шешу арқылы «Сөзжұмбақ шешу»
1.Өзi ащы,
Бiрақ,
Дәмдi етер асты /тұз/
2.Қабат-қабат қаттама,
Ақылың болса, аттама. /кітап/
3.Аппақ дала қара дән,
Дәнін сепкен - түсінуге жараған. /әріптер/
4.Басында екі таяғы бар,
Төрт аяғы бар,
Сегіз тұяғы бар,
Иегінде сақалы бар /ешкі/
5.Айбат берген жалым бар,
Қайрат берген тәнім бар.
Күркіреймін ақырсам,
Қайсы аңмын,табыңдар. /арыстан/
6. Ақ дуалдың ар жағында қызыл ат,
Байлауынан бір босамас қызық ат. /тіл/
7.Айдалада ақ отау
Аузы мұрны жоқ отау. /жұмыртқа/

з
а
т
е
с
і
м

Енді зат есімнің ережесін еске түсіріп мысал келтіру.

«Кім тапқыр?»
Семантикалық карта
Зат есім I жақ II жақ III жақ
Ағасы
Дәптерім
Мұғалімің
Мектебім
Бесігің
Ауласы
2. Сейсенбі: «Қына тасқа бітеді,
Білім басқа бітеді».
Жаңа сабақ: Біз өткен сабақта зат есімнің тәуелденуін өткен болатынбыз енді сол тақырыпты әрі қарай жалғастырамыз.
Дәптермен жұмыс:
Дәптерімізді ашайық,
Көркем етіп жазайық.
Көркем жазу
Бiлгенiң бiр тоғыз,
Бiлмегенiң тоқсан тоғыз.
Жеке оқушылармен жұмыс (карточкалар беру) барлық оқушыларға таратып беріп ауызша сұрау 3-4 оқушыдан.
Көп нүктенің орнына тиісті сөзді қойып көшір:
... жолдасым, ... кітабым
... табысымыз, ... тәрбиешіміз
... мектебің, ... кітабың
... баласы, ... тапсырмасы
III. Сәрсенбі: «Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз – күнің жоқ».
Оқулықпен жұмыс.
5-жаттығу сөйлемдерді көшіріп жазу.Тәуелдік жалғауы жалғанған сөздерді табу.
Инесі жоқ, жібі жоқ,
Өрмегі жоқ, тілі жоқ,
Бірақ шілтер тоқиды. / өрмекші/
Инесі, жібі, тілі 3жақ жекеше.
Сергіту сәті:
Бір,екі тұрайық,
Алақанды ұрайық.
Саңырауқұлақтай отырып,
Емендерше тұрайық.
Отырайық,тұрайық,
Орнымызға отырайық

IV. Бейсенбі: «Білімдіден шыққан сөз,
Талаптыға болсын кез».
Шығармашылық жұмыс /өлең құрастыру/
Қар жауады қалай?
Кімдер? жүр шапалақтап.
Балалар не? киеді.
Не? беттен сүйеді.
Ребус шешу
«Айна» сөзі шығады. Осы сөзді жекеше көпше түрде тәуелдеу
V. Жұма: «Ойна да, күл
Оқы да, біл».
Ойын: «Кім тез табар»

А Т А ң
н ы ғ л
А ғ А М
ң р с ы

1ж менің атам, ағам
2ж сенің атаң, анаң
3ж ағасы, атасы

Өлеңнің ұйқасын тап:
« Мен қандаймын?»
Сабақтан мен .....................
Жаман бала ...........................
Жақсылармен ...........................
Айтқан серттен ........................
Үлкендерді ...................
Айтқандарын ..........................
Көмектесем .......................
Көріңдер, мен
VI. Сенбі: «Білімдінің беті жарық».
«Сыңарын тап» ойыны
Тәуелдік жалғаулы сөздерді тиісті сөзбен сәйкестендіру
Олардың қолғабым
Біздің ауласы
Менің мұғалімдерің Сендердің мектебіміз

Жексенбі : «Білегіңе сенбе, біліміңе сен».
Тестік сұрақтар
1.Заттың біреуге тән екенін білдіретін қосымшаларды қалай атаймыз?
А.көптік жалғау
Б.септік жалғау
Б.тәуелдік жалғау
2.Тәуелдік жалғау нені білдіреді?
А.заттың көп екенін
Ә.заттың біреуге тән екенін
Б. жіктелуін
3.Өлең жолдарын толықтыр:
...... менің – қауыншы
А.досым
Ә.құрбым
Б. әкем
4.Мына сөздердің жалғаулары / әжем, атам, кітабым/ қандай?
А. Көптік жалғау
Ә.жіктік жалғау
Б. тәуелдік жалғау
5.Көп нүктенің орнына тиісті тәуелдік жалғауды қойыңдар:
Қыз..., Әсетті көрмедіңбе? – деп сұрады әже.
А.- ың
Ә. –ы
Б. -ым
2. Мына сөздерді тәуелдеп бер:
Алма
Тарақ
Көлік
Бөрік

VII. Қорытындылау: сұрақ –жауап арқылы
Үйге тапсырма беру: 6- жаттығу 46 бет,ереже жаттау 40бет
Бағалау: білімдеріне қарай бағалау

Сөздерге ІІ жақ тәуелдік жалғауын жалға.
Гүл-
Іні-
Ел-

Сөздерге ІІ жақ тәуелдік жалғауын жалға.
Гүл-
Іні-
Ел-

Сөздерге ІІ жақ тәуелдік жалғауын жалға.
Гүл-
Іні-
Ел-

Сөздерге ІІ жақ тәуелдік жалғауын жалға.
Гүл-
Іні-
Ел-

ІІІ Мағынаны таныту.
Балалар алда қандай мерекелер келе жатыр?
Ол мерекеде ұлттық қандай ойындар ойнатылады?
Ал ендеше ұлттық ойындар жайлы толық білгіміз келсе тапсырмаларды орындайық.
1) Түбір сөздерді тәуелденген сөздермен салыстыру.
Ережелерді еске түсіру.
Көкпар ойыны.
Ұлттық ат ойыны. Әуелгі атауы «көк бөрі» сөзінен шыққан. Бұрындары мал баққан көшпелі халықтар көк бөріні сойып алғанда өлігін ат үстінде сүйрелеп, бір-бірінен ала қашып, мәз-мәйрам болған. Кейін ол ұлттық ойынға айналған.Көкпарда басы кесілген серке тартылады.
IVОй қозғау
2) Жұмбақ шешу.
Аузы бар, тілі жоқ,
Терісі бар, жүні жоқ.
Жүрегі бар, ізі жоқ,
Қанаты бар ұшпайды,
Су астында қыстайды.
(балық)
Тәуелденген сөздерді табу. Қарамен жазылған сөздің түбірін табу.
Қыз қуу ойыны.
Ол – ұлттық ат спорты ойыны.
Қазір бұл ойынның ережесі жасалып, бір жүйеге келтірілді. Қазақстанда қыз қуудың алғашқы спорттық жарыстары 1923 жылы өткізілді.
Қыз қуу жарысында атқа мінген жігіт айналып қайтатын жерге дейін алдында атпен шауып бара жатқан қызды қуып жетіп, оның бетінен сүюге тиісті. Бұл – жігіттің жеңгені. Қуып жете алмаса, қайыра шапқанда қыз жігітті, оның атын қамшының астына алады. Бұл – қыздың жеңгені.
3) 53- жаттығу Жақшадағы сөздерге тиісті тәуелдік жалғауын жалғап жазу.
Теңге алу ойыны.
Жерде жатқан теңгені атпен шауып келе жатып іліп алу үлкен ептілікті, ат құлағында ойнайтын шабондоздық тәжірибені талап етеді. Теңгені жерден іліп алғандарға бәйге беріледі
Ертеден келе жатқан ойындардың бірі. Теңге ілу де ат спортына жататын ойынның бірі. Теңге алу ойыны тегіс жерде өткізіледі. Ойынға жасы 18-ден асқан адамдар ғана қатысады.
V Ой толғаныс.
4) Ребус шешу.
Күндегі тамағы-
Балықтың шабағы.
Теңізге барғандар,
Жағадан табады.
(шағала)
«Ханталапай» ойыны бүкіл қазақ жеріне кең тараған. Ойынға екеуден 10 адамға дейін қатысады. Асықтың көп болғаны жақсы. Көп асықтың ішінде біреуін қызыл түске бояйды. Сол асық «хан» деп аталады. Ойынды бастайтын бала асықтың бәрін қос уысына жинап а алып, отырған балалардың алдына шашып жібереді. Балалар «ханның» қалай түскенін бақылап отырады. «Хан» алшы түссе, балалар жарыса «хан талапай» деп дауыс¬тап, «ханды» өз қолына түсіруге тырысады. «Хан» кімнің қолына түссе, сол бала жеңіске жеткен болып есептеледі.
5) Бес жолды өлең құрастыру.
І топ асық
ІІ топ жылқы
ІІІ топ ауыл
Аударыспақ ойыны.
Аударыспаққа тәртіп бойынша ат үстіндегі айқасты жақсы меңгерген, тиянақты дайындалған салт атты жігіттер қатысады. Ал дайындығы жеткіліксіз, тәжірибесі аз адамға бұл сайыс оңайға соқпайды. Ойында аты белді, жарамды, өзі мықты, атқа отырысы мығым, білікті жігіттер жеңіп шығады. Сайып келгенде, аударыспақта негізгі жеңісті ат пен сайыскер жігіттің бірлескен жіті қимылы шешіп жатады. Оспадарлық, жұла қашу, салып қалу, қол қайыру сияқты айла-амалдарды қолдануға болмайды. Аударысу ат пен жігіттің үндескен қимыл-бірлестігіне сүйене отырып, күш-жігердің басымдығын көрсететін қалыпты, байсалды шеберлікке ұласып жатуы шарт.
VI Ой қорыту.
Соңғы жарияланған материалдар тізімі


Менің отбасым. Жалғаулар.

Баяндауыш.

Негізгі және туынды зат есім.

Зат есімнің тәуелденуі.

Тәуелдік жалғау

Жалғау

Жалғау

Жалғаулар жарысы

5 сынап. Менің мектебім

Окрытый урок по казахскому языку "Менің мектебім". 5 класс