Буынаяқтылар типі

 Сабақтың тақырыбы: Буынаяқтылар типі

Сабақтың мақсатында оқушылардың білім, білік дағдыларын тексеріп, жетілдіру, буынаяқтылар типін түсіндіріп, жәндіктерді ажырата білуге үйрету.Ойларын, тілдерін дамыту, сөздік қорларын молайту, есте сақтау қабілетін арттыру, адамгершілікке, ұқыптыллыққа, әдептілікке тәрбиелеу.

Түрі: шығармашылық бағыттағы білім беру сабағы

Әдіс-тәсілі: сұрақ-жауап,талдау,түсіндіру,көрнекілік,баяндау.

Көрнекілігі: интерактивті тақта, слайдтар, жәндіктердің

суреттері, кесте

Пәнаралық байланысы: дүниетану,жаратылыстану,

 

Сабақтың барысы: Ұйымдастыру кезеңі

Психологиялық дайындық:

1.Топтастыру тақтасын толтыру. ( конверттің ішіне жәндіктерді

әр оқушы салады )

 

Бауыраяқтылар	Қосжақтаулылар	Басаяқтылар

 

2.Біліміңді сынап көр. (сұрақ-жауапоқушыларға ауызша сұрақтар

қоямын,олар жауап береді)

1.Ұлулар типінің кластарын атаңдар?

( бауыраяқтылар,басаяқтылар,қосжақтаулылар)

2.Тип неге «ұлулар» деп аталған? (бұл топтағы жәндіктер денесі буылтықсыз, өте жұмсақ және дене құрылысы ұқсас болғандықтан, ұлулар типіне жатады)

3.Ұлуларда жаңадан пайда болған қандай мүшелер жүйесі бар, олар қандай қызмет атқарады? (тіс орнына үккі, асқа қатысты без бауыр мүшелері дамыған)

4.Ұлулар қалай тыныс алады? (құрлықта тіршілік ететін ұлулар өкпе арқылы тыныс алады, ал суда тіршілік ететіндер шапанша астында орналасқан желбезек арқылы жүзеге асады)

5.Ұлулар қалай қозғалады? (аяқтары арқылы қозғалады)

3.Мына кестені толтырып, дұрысына (+) белгісін, дұрыс келмегеніне (-) таңбасын қойыңдар: (3оқушыларды шығарып (+)

(-) таңбасын маркер мен

қойдыртамын )

Ұлулар типі	Дене қуысы	Асқорыту жүйесі	Артқы ішек	Аналь тесігі	Тынысалу жүйесі	Қантарату жүйесі	Сорғыштар
1.Жүзімдік ұлу
2.Айқұлақ
3.Кальмар

4. Үй тапсырмасын қортындылау

1.Ұлу туралы ( жалпы ұлу туралы 1 оқушыдан сұраймын )

2.Ұлу туралы қызықты қосымша материал жөнінде сөйлеу.

( 1 оқушыдан сұраймын )

5. Жаңа сабақ (оқушыларды тақтаға қаратып,слайдттағы суреттерді

көрсетіп, олардан қай жәндік қай типке жататынын қор мен

жауап беру керек тек бір ғана типті

буынаяқтыларды айтпауы керек )

1.Жалпақ құрттар типі

2.Жұмыр құрттар типі

3.Буылтық құрттар типі

4.Ұлулар типі

5.Буынаяқтылар типі

1

Цепень (жармасқақ)

Сұлама

2

Қылтыңбас

Зымырақ

3

Шұбалшаң

Сүлік

4

Жүзім ұлуы

Сегізаяқ

5

Өзеншаян Бұғықоңыз

Сергіту сәті

Балалар жануарлар өзі нешеге бөлінеді,екіге омыртқалылар және омыртқассыздар.

Омыртқалыларға құстар, бақалар ал, омыртқасыздарға құрттар,жыландар жатады.Кәнекей балалар орнымыздан тұрамыз, бақалар алға ұмтылады, құстар ұшады сондықтан қолымызды былғайық.Құрттарды толқындатып қолымызбен жасайық.Жыландар денемізбен ирелендейік.

6. Бүгінгі өтетін сабағымыздың тақырыбы:

Буынаяқтылар типі

Б у ы н а я қ т ы л а р т и п і

↓ ↓ ↓

Шаянтәріздестер Өрмекшітәріздестер Бунақденелілер

7. Топтастыру тақтасын толтыру (конверттің ішіне жәндіктерді

салады әр оқушы)

Шаянтәріздестер	Өрмекшітәріздестер	Бунақденелілер

 

8.Оқушыларға өзім түсіндіріп өтемін. (қысқа ғана)

Кестеден кейін 3 типін балалар неге буынаяқтылар типіне жатқызып

тұрмыз.

Себебі шаянтәріздестер: олар суда тіршілік ететіндіктен, желбезек арқылы тыныс алады.Асшаян, өзен шаян, таңқышаяндар денесінің бас пен көкірек бөлігі тұтасқан.Ол баскөкірек және құрсақ бөліктерінен құралады.Жүрегі және қан тамырлары қанды дене қуысына айдайды.Сондықтан, қантарату жүйесі тұйықталмаған – ашық жүйелі.Зәр шығару жүйесі бездер арқылы жүзеге асады.Көру, сипап сезу, иіс сезу және тепе-теңдік сақтау мүшелері едәір дамыған.Шаянтәріздестердің басым бөлігі жынысты жолмен көбейеді.Шаянтәріздестер құрттарды, ұлуларды, балықтарды, өсімдіктерді қорек етеді.Сонымен бірге балықтардың, бақалардың, басқа да су жануарының өлексесін жеп, табиғатта санитарлық рөл атқарады.Ұсақ шаянтәріздестер циклоп өте ұсақ қоректік бөлшектерді, ұсақ ағзаларды қорек етеді.Өздері балықтарға жем болады.

Өрмекшітәріздестер –олар құрлықта тіршілік ететін буынаятылар.Бұл топқа жататын жәндікткрдің денесі екі бөліктен:баскөкірек және құрсақ бөлімінен тұрады.Бұларда мұртша болмайды.Жабыны үш қабатты.Ол жәндіктің денесін судың булануынан қорғайды.Бұлардың дене қуысы аралас қуысты, сондықтан қантарату жүйесі ашық жүйелі.Өрмекшітәріздестердің баскөкірек бөлігінде 6 жұп аяқ орналасады.Бірінші жұбы – күйісаяқ; екінші жұбы – тұтқыаяқ; қалған 4 жұбы –жүруге арналған аяқтар.Сөйтіп, өрмекшітәріздестерде жүретін 8 аяқ болады.Ал құрсағында ешбір аяқ орналаспайды және көпшілігінде буылтықсыз, тегіс болып келеді.Өрмекшітәріздестердің көпшілігі сатанбез және мальпигий тамырлары арқылы қажетсіз заттарды бөледі.Өкпе қапшығы және демтүтік тыныс алу мүшелері болып табылады.Демтүтік – жәндіктің құрлықта өмір сүруге бейімделуінің нәтижесінде пайда болған жаңа түзіліс.Өкпе – желбезектер туындысы.Өрмекшітәріздестер тек қоймалжың күйдегі қоректі ғана пайдалана алады.Сондықтан олжалаған жәндігінің денесінде нәруызды ыдырататын бауыр мен сілекей безінің сөлін енгізеді.Қоймалжыңданған қоректі жұтқыншағымен сорады.Тамақтың денеден тысқары қоймалжың күйге ауысып қорытылуы астың ішектен тыс қорытылуы деп аталады.Өрмекшітәріздестерде құрсақ жүйке тізбекшесіндегі жүйке түйіндерінің іріленуін түйінді жүйке жүйесі түзіледі.Сезім мүшелері жақсы дамыған.Өрмекшітәріздестер дара жынысты, іштей ұрықтанады.Аналықтары жұмыртқа салып, жұмыртқадан ұрпақтары тікелей дамиды.Өрмекшітәріздестер – жыртқыш, паразит.Кейбіреулері қан сорады кене.Көпшілігі өсімдік және бунақденелілермен қоректеніп, олардың табиғаттағы санын реттейді.

Енді біреулері шағып бүйі, қарақұрт, адам мен үй хайуанаттарына үлкен қауіп төндіреді.Өрмекшітәріздестер –құрлықта өмір сүретін жәндіктер.Терісі- үш қабатты.Жабынында улы және өрмек тоқитын безі болады.Жұмыртқа арқылы көбейеді,тірілей туатын түрлері де бар.(жайылым кенелері,тайгалық кене, қышыма кене, тері кенелері, нәзікбас кенелері оқушылардан сұраймын).

Бунақденелілер– буынаятылар типіне жататын көпжасушалы, омыртқасыз жәндіктер.Бунақденелілер класы негізгі екі класс тармағына жіктеледі.Олар туақанатсыздар және қанаттылар класс тармағы.Бұлардың басқа буынаяқтылардан негізгі ерекшелігі – денесі айқын үш бөліктен құралады.Олар:бас, көкірек және құрсақ бөлімдері.Бунақденелілердің барлығы 6 аяқты.Басым бөлігінде қанаттары болады.Екі мұртша, күрделі және жай құрылысты көздер мен көзшелер баста орналасады.Көкірек бөлігіне қимыл- қозғалыс қызметін атқаратын аяқтар мен қанаттар орнығады.Көбею мүшелері құрсағында болады.Бунақденелілер демтүтік арқылы тыныс алады.Бунақденелілерге:қоңыздар, шыбындар, масалар, инеліктер, көбелектер, баларалары, құмырсқалар жатады.Бунақденелілердің ауыз мүшелерінің құрылысы да сан алуан түрлі.Мысалы: сүзіп жалаушы шыбын, шаншып – сорушы маса, кеміруші –тарақан, қоңыздар.

9.Технологиялық карта (оқушыларға тапсырма, осы бойынша

сөйлейді)

Шянтәріздестер	Өрмекшітәріздестер	Бунақденелілер
1.Шаянтәріздестерге жалпы сипаттама	1.Өрмекшітәріздестерге жалпы сипаттама	1.Бунақденелілерге жалпы сипаттама
2.Шаянтәріздестердің ең ірісі -таңқышаян	2.Кенелер –нағыз паразит жәндіктер.	2. Дәуіт туралы түсінік
3.Ең кішкене шаянтәріздестер – алонелла туыстас су бүргесі.	3.119 –суретті талдау.	3.125 –суретті талдау.

11.Жаңа сабағымызды бекітейік:

Биологиялық диктант

1.     Буынаяқтылар типі шаянтәріздестер, өрмекшітәріздестер, бунақденелілер деп бөлінеді.

2.     Хитин дегеніміз – жасуныққа ұқсас ағзалық зат.

3.     Франция табиғат зерртеушісі Р. Реомюр 1712 жылы ең алғаш өзен шаянның түлеу үдерісінсипаттап жазды.

4.     1931-1934 жылдары Қаратеңізден Каспий теңізіне балыққа ілесіп, ірі асшаян-адсперус және ұсақ шаян-элегапс тап болды.

5.     Шаянтәріздес жәндіктер желбезектер арқылы тыныс алады.

6.     Бунақденелілер класы екіге туақанатсыздар және қанаттылар

деп бөлінеді.

12.Бағалау: (3,4,5 арифметикалық ортасын табайық кәнекей балалар).

13.Үйге тапсырма: §46 мазмұндау, 5 сұраққа жауап беру 118- кестені

орындау, жәндіктерге байланысты мақал-

мәтелдерді жазып келу.

 

Соңғы жарияланған материалдар тізімі

Буынаяқтылар типіне жататын жәндіктердің негізгі ерекшеліктері. Бунақденелілердің көбеюі және дамуы Бунақденелілердің дамуы Айқұлақ немесе мидиялар Ұлулар типіне жататын жәндіктердің негізгі ерекшеліктері Бунақденелілер класы Бунақденелілердің дамуы және пайда-зияны Шала түрленіп және толық түрленіп дамитын бунақденелілер Бунақденелілердің дамуы, пайда-зияны Бунақденелілердің дамуы, пайда-зияны Тікен терілер

Бөлім: Уроки / Биология | Көрсетілім: 8512 | Қосты: Касымбекова Арайлым Исановна | Ілмек сөздер: