Кезеңдер

Мұғалімнің іс-әрекеті

Оқушылардың іс-әрекеті

1

Оқушылармен амандасу. Түгендеу. Сабаққа дайындығын тексеру. Психологиялық дайындығын тексеру.

Орындарынан тұрып мұғаліммен амандасу. Сабақта кім жоқ екенін анықтау. Сабаққа дайындалу. 

2

Дәптерлерінен салған суреттерін, анықтамаларын тексереді. Кейін өткен тақырыптар бойынша бірнеше сұрақтар қояды:

1) Мұхит түбі бедерінің көп бөлігін не алып жатыр?

2) Пасха, Әулие Елена, Тристан-да-Кунья аралдары қалай пайда болған?

3) Материктік беткей дегеніміз не?

Дәптерлерінде орындаған тапсырмаларын мұғалімге тексертеді. Ескертулері болса, мұғалімге айтып, түсінбегендерін сұрайды. Сұрақтарға жауаптары:

1)   Мұхит түбі бедерінің көп бөлігін қазаншүңқырлар алып жатыр.

2) Бұл аралдар мұхит ортасы жоталары шыңдарының су бетіне шығып қалған бөліктері

3) Материктік қайраңнан мұхит түбіне аусыатын бөлігі. Ол 200 м-ден 2800 м-ге дейінгі тереңдікте жатады.

3

Ең алдымен кіріспе сұрақтар қояды: 1) Жердің сыртқы қабаттарын еске түсіріңдер   2) Атмосфера туралы не білесіңдер?

Кейін бүгінгі сабақтың тақырыбын анықтап, келесі жоспар бойынша жаңа тақырыпты меңгере бастайды: 

1. Атмосфераның құрамы

2. Атмосфераның қабаттары

3. Атмосфераның маңызы

4. Атмосфераны  зерттеу жолдары

5. Атмосфераны қорғау
6. Атмосфералық қысымның пайда болуы
7. Қысымның биіктік бойынша өзгеруі
8. Атмосфералық қысымды өлшеу

- Оқулықты, карта,суретті пайдалана отырып, тақырыпты меңгеру.

- Оқулықтағы суреттерге қарап қысым өлшейтін аспаптрдың құрылысын сипаттайды.

Мұғалімнің сұрақтарына жауаптары: 1) жердің сыртқы қабаттарына атмосфера, литосфера, гидросфера, биосфера жатады. 2) Атмосфера жердің ауа қабаты, оның стратосфера, торпосфера деген қабаттары бар. 

Кейін мұғалімнің бағыттауы бойынша тақырыпты меңгеруге кіріседі:

1. Оқушылар келесілерді анықтап жазып алады: атмосфера – жер шарын қоршаған ауа қабығы, оның құрамы  78% азоттан, 21% отегіден тұрады

мыналарды түсініп, еске сақтайды: ауада азот көп болғанмен, тіршілік үшін ең маңыздысы – оттегі, басқа газдардың ішіндегі ең мағыздысы –көмірқышқыл газы. Атмосфераның жоғарғы шекарасы шамамен 2-3 мың км биіктікте өтеді, ол Жердің өзімен бірге айналады.

2. Мыналарды анықтап жазып алады: температураның және газ құрамының өзгерісіне қарай атмосфера биіктік бойынша бірнеше қабатқа жіктеледі: тропосфера – жер бетіне таяу орналасқан қабаты, стратосфера – тропосфераның үстіндегі қабат, ол 50-55 км биіктікке дейін барады.

Мынаны түсініп еске сақтайды:  стратосферада озон газы қабаты бар, стратосферада температура биіктік бойынша бірқалыпты төмендейді, ал атмосфераның үстіңгі бөлігінде ауаның температурасы алдымен 80-90 км биіктікке дейін төмендеп, одан әрі 1000-2000°С-ге дейін өседі.

3. Мыналарды анықтап еске сақтайды: атмосфера не үшін маңызды: -жер бетіндегі температураның таралуы ; - жер бетіндегі тіршілік; -жауын-шашынның таралуы; -метеориттерден сақтайды 

4. Келесілерді анықтап жазып алады: Атмосфераны зерттеу жолдары – аэростаттардың көмегімен, шар-зонд арқылы, радиозонд (атмосфераның биік қабаттарын зерттеу үшін), метеорологиялық зымырандар, Жердің жасанды серіктері, ғарыш кемелері арқылы  

5. Мынаны еске сақтап қалады: ауа адамның шаруашылық әрекетінен ластанады – одан түрлі өкпе аурулары, рау ауруы пайда болады. Біздің елімізде Теміртау, Тараз, Зырян, Риддер, Балқаш, Өскемен, Шымкент, Алматы қалаларында ауаның ластануы қалыпты жағдайдан 5-10 есе асып түседі. 

Ауаны ластанудан сақтау шаралары: зауыттардың, жылу электр стансаларының мұржаларынан көтерілетін күл мен шаң-тозаңды тазартатын қондырғылар, автокөліктерден шығатын улы газдарға сүзгілер орнату, энергияның залалсыз түрлеріне (су, жел, күн, жердің ішкі жылуы) көшу, көгалдандыру т.б. шараларды іске асыру қажет.

6. Мыналарды анықтап жазып алады: атмосфералық қысым – ауаның жер бетіне түсірген салмағы. Бүкіл ауа қабаты жер бетінің әр шаршы сантиметріне 1 кг33 г салмақ түсіреді.

7. Мыналарды анықтап жазып алады: 45° ендіктегі теңіз деңгейінен алынған сынап бағанасының 760 мм биіктігіне тең қысым қалыпты атмосфералық қысым деп аталады. Атмосфераның  жер бетіне таяу қабатында әрбір 10 м биіктікке көтерілгенде қысым шамамен 1 мм төмендейді.

Мыналарды еске сақтайды: атмосфералық қысым  тек биіктік бойынша емес, сон.ымен бірге ауа райы жағдайына байланысты да өзгереді.

8. Мыналарды анықтап жазып алады: атмосфералық қысымды өлшейтін құрал – барометр (грекше барос – салмақ, метрео - өлшеймін) деп аталады. Барометрдің екі түрі болады: сынап барометрі және анероид барометр (анероид – грекше ылғалсыз)  қолданылады. Ауа райын бақылау мекемелерінде атмосфера қысымын өлшеуге миллибар (мб) өлшемі қолданылады.  

4

Тақрыптарды бекіту тапсырмалары мен сұрақтары: 1) Оттегі мен азоттың тіршілік үшін қандай маңызы бар? 2) Тропосферада  биіктік артқан сайын температура неліктен төмендейді? 3) §28 соңындағы 5-тапсырманы орындау.

Оқушылардың жауаптары: 1) Адам мен жануарлар оттегімен тыныс алады. Оттегі жануды қолдайды. Азот – кез-келген ағзаның тіршілігі үшін қажетті зат. 2) Өйткені атмосфераның бұл қабатындағы ауа оған түскен күн сәулелерінен тікелей жылынбайды, алдымен Жер беті жылынып, кейін ол ауаға тарайды. 3) есептің жауабы: А-Б салыстырма биіктігі  200 м, абсолют биіктіктері А – 300 м, Б – 500 м. 

5

Сабақтың жетістіктері мен кемшіліктерін анықтап, жалпы сабақты қорытындылайды.

Сабақта қандай тақырыптарға тоқталғандарын айтып, қызықты өткен жерлерін айтады.

6

Оқушыларды сабаққа қатысу белсенділігіне қарай, жауаптарының дұрыстығына қарай бағалайды.

Алған бағаларын тыңдап, ескертулері болса айтып, күнделіктеріне қойдырады.

7

Үй тапсырмасына §§27-28. Мәтін соңындағы сұрақтар мен тапсырмаларды орындау.

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазып алады.