Есті тәрбиелеу

      Естің жақсы болғанын әркім де тәуір көреді. Бұл тілегі әбден орынды. Бірақ ол тілекті жүзеге асыру үшін, жақсы ес деген  не екенін біліп алуымыз керек.
        Ерекше күшті механикалық есте қалдыру қабілетіне ие болудың өзін бағалы қасиет деп тануға болмайды.   Ғылыми әдебиетте осы пікірді қуаттайтын көп дәлелдерді кездестіруге болады.
Жақсы ес деп механикалық есте қалдыруға сүйенген үздік дамыған мағыналы есте қалдыруды айтамыз.
         Есте қалдырудағы тәртіп пен жүйелілік жатталған материалдардың ұзақ уақыт есте сақталуын қамтамасыз етеді. Өзінің есін дамытқысы келетін әрбір адам жүйелі түрде және ұйымдасқан түрде есте қалдыруға және қайта жаңғыртуға өзін үйретуі керек.
 Ең ақарында, естің дамуы үшін есте қалдыру, еске түсіру, ұмытшақтыққа қарсы күрестің... әдістерін меңгеріп алу керек. Өзіңнің есіңді дамыту үшін есте қалдыру, еске түсіру, есте сақтай білуге өзіңді тәрбиелей білуің керек.
      ... Құрғақ жаттап алғаннан гөрі ұғынып алу жақсы, өйткені жаттап алу көптеген сөздермен, сондай-ақ адамдармен (есімдермен) байланысты, бұлар ұсақ-түйегіне дейін еске сақтауды талап етеді және мұның өзі үнемі солай болады да, бұлардан еш пайда жоқ. Жаттап жадында сақтап қалуға ұмтылған адам мақсатына жете алмайды, мұнысы босқа кеткен еңбек болды да қояды. Ал, ұғынып алу оның мәнін және заңдарды тұжырымдаулармен байланысты... Сондықтан егер адам осы бағытта ұмтылыс жасайтын болса, онда ол пайда табады... Егер адам өзі жатқа білетін мәнді емес (қағидаларға) сүйенетін болса, онда ол  жаңылысулар мен қателіктерге ұшырамай қоймайды, өйткені адамдардың іс-қылығы барлық жағдайларда да бір-біріне ұқсамайды, сондықтан адам өзі жатқа білетін жәйттарына үш қайнаса сорпасы қосылмайтын оқиғалар болып жатады. Ал егер ол тұжырымдар мен заңдарға арқа сүйетін болса, онда ол қажет болған ретте жалпы қағидаларға жүгінеді. Егер осы жағдаяттарды салыстыратын болса, онда жатқа білуден гөрі нәрсенің мәнін ұғынғанның жақсы екеніне көзіміз жетеді.