Мақсаты: Оқушыларды қосмекенділердің сыртқы және ішкі құрылыс ерекшеліктерімен және тіршілік әрекетімен, табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы, мекен ортасымен таныстыру.

Білімділігі: Жаңа технологияны пайдалана отырып, оқыту мен тәрбиелеудің тиімділігін арттырып, оқушылардың білім деңгейін бақылау.

Дамытушылығы:Өздігінен іздену, қосымша ақпарат көздерінен материалдарды пайдалану құзыреттіліктерін дамыту, ойлау қабілеттерін арттыра отырып, өз бетінше жұмыс жасай білуге дағдыландыру.

Тәрбиелігі: Көпжасушалы жануарларды қорғауға тәрбиелеуде дүниетанымын кеңейту.

 

Сабақтың түрі: Аралас

Сабақтың типі: Жаңа материалдарды игеру

Технология:

- ақпараттық

- проблемалық оқыту

- өзіндік жұмыс

- АКТ- технологиялар ( электрондық оқулық, презентация, видео арқылы көрсету)

Әдіс- тәсілдері: 

- көрсетілімдер арқылы түсіндіру

- ізденіс арқылы проблемалар шешу

- сызба-нұсқа

- өзіндік жұмыс, сұрақ- жауап

Оқыту формасы: Ұжымдық, өзіндік

Көрнекілігі:

- электрондық оқулық

- презентация " Қосмекенділер- алғашқы құрылыққа шыққан омыртқалы жануарлар"; 

- трексызба

- зертханалық жұмыс ( электрондық оқулықтың көмегімен)

- интеллектуалдық: салыстыру, сараптама жасау

- эмоционалдық: қызығушылығын арттыру

Пәнаралық байланыс:    биология, зоология

Сабақтың барысы:    I. Ұйымдастыру

                                      II. Сабақ мақсатын белгілеу

                                      III. Жаңа білімді хабарлау

                                      IV. Жаңа білімді игергенін алғаш тексеру

                                       V.Зерханалық жұмыс

VI Жаңа сабақты бекіту

                                      VII. Үйге тапсырма

                                     VIII. Бағалау

 

1.Ұйымдастыру

Оқушыларды жинақтап, кезекшіден сыныпта жоқ оқушыларды белгілеп, сабаққа дайындық жасау.

2. Сабақ мақсатын белгілеу

Өткен тақырып бойынша алынған тест жұмысын талдау.

3. Жаңа білімді хабарлау

 

Балалар,бүгін біз алғашқы құрлыққа шыққан қосмекенділермен танысамыз.

Сұрақ:  Класс неліктен қосмекенділер деп аталған?

( Оқушылардың ой-пікірлерін тыңдай отырып, мұғамім сабақтың тақырыбын ашады) Олар суда да, құрылықта да кездесетіндіктен, қосмекенділер  деп аталады. Қосмекенділер суда көбейеді және дернәсілдері сулы ортада дамиды.

Электрондық оқулықтан мәлімен тыңдау .(2 мин)

Қосмекенділер (земноводные) – алғаш құрлықта тіршілік етуге бейімделген төртаяқты омыртқалы жануарлар. 

Қазіргі кезде қосмекенділердің 4 000-нан астам түрі Жер шарының тропиктік, субтропиктік және қоңыржай аймақтарында кездеседі. Қазақстанда қосмекенділердің 12 түрі таралған. Оның 3 түрі сирек кездесетіндіктен, Қазақстанның Қызыл кітабына (1996) тіркелген.

Жалпы сипаттамасы және құрылыс ерекшеліктері.  Денесі бас, тұлға және бес саусақты төрт аяқтардан тұрады. Кейбір түрлерінің құйрығы болады. Дене тұрқы 2–3 сантиметрден 180 сантиметрге дейін жетеді.

Бақаның денесі жалпиып, мойынсыз жалпақ басы тұлғаға бірден жалғасады. 

Сұрақ: Қосмекенділердің балықтардан айырмашылығы қандай?

- Қосмекенділердің басы тұлғасымен жалғасып, қозғалып тұрады. Бақада мойын болмағанымен де, ол басын жан-жағына бұрып төмен ие алады.

Мұғалім;  Халықтың " Бақа, бақа - балпақ, басың неге жалпақ? Көзің неге тостақ?" - деген өлеңіне теңеу тауып көріңдер.(слайд)

 

 

- Бақаның басынан екі үлкен тостақ көзді көруге болады, оны үстіңгі жағынан терілі және астыңғы жағынан мөлдір қабақтар қорғап тұрады. Бақа көзін жиі қағады, бұл кезде қабақтың ылғал терісі кеуіп кетуден сақтап, оның бетін дымқылдатады.

Сұрақ; Бақаның көзінің осындай ерекшеліктері неге байланысты? 

-Бақаның бұл ерекшелігі құрылықтағы тіршілік қалпына байланысты дамыған. 

- Бақаның басындағы екі танау тесіктері  тек сезім мүшелеріне арналған тесіктер емес.Одан басқа қандай қызмет атқарады? (атмосфералық ауамен тыныс алады)

Бақа суда жасырынған кезде тек көзі мен танау тесіктерін ғана судан шығарады. Есту мүшесінің сыртқы бөлімі - дабыл жарғағы көзінің артқы жағында, ал ішкі құлағы бассүйек сауытында орналасқан.

Сұрақ: Бақаның алдыңғы және артқы аяқтарының бөліктері қалай аталады? 

- (оқушы слайдтан көрсетіп атайды). Артқы аяқтары алдыңғы аяқтарынан ұзындау және күштірек, олар жүрген кезде негізгі қызмет атқарады және шапшаң серпу арқылы секіреді.Бұл кезде алдыңғы аяқтар бақаны жерге соғылудан сақтайды. (слайд, видео)

Қосмекенділердің барлығы жалаңаш терілі.Тері бездерінен сұйық шырыш бөлінетін болғандықтан терісі үнемі дымқыл болып тұрады.Бақа еш уақытта су ішпейді. 

Қорытынды. Қосмекенділер-ең алғашқы құрылыққа шыққан омыртқалы жануарлар.Олардың дене құрылысы құрылықты да, суда да тіршілік етуге бейімделген.

Бақаның қаңқасы.

Мұғалім: Бақаның қаңқа негізі арқаны бойлай созылған омыртқа жотасы болып табылады.Ол бассүйекке қозғалмалы күйде жалғасқан. Аяқ қаңқасы үш бөлімге сай келеді және омыртқа жотасына аяқ белдеуінің сүйектері арқылы байланысады. 

Артқы және алдыңғы аяқ белдеулерін оқушы көрсетіп атайды.(слайд)

 

Сұрақ: Балықтар мен қосмекенділер қаңқасы құрылысының ұқсастығы мен айырмашылығы неде?

(оқушылардың ой-пікірлерін тыңдау)

Бұлшық еттері.

Бақаның бұлшық еттері балыққа қарағанда күрделі.

Сұрақ: Ол неге байланысты?

-Бұл оның құрлықта әр түрлі қимылдар жасап қозғалатынына байланысты. 

Қорытынды. Құрлыққа шығуына байланысты, аяқтарының сүйектері бірімен-бірі буын арқылы қозғалмалы байланысқан.

Тыныс алу.

Мұғалім: Бақаның тыныс алуына өкпе де, тері де қатысады.  Ересек бақа атмосфералық ауамен тыныс алады, ал оның дернәсілі желбезек арқылы суда еріген оттегіні тыныс алуға пайдаланады. Өкпесі қапшық тәрізді. Өкпенің қабырғасында газ алмасып тұратын көптеген қан тамырлары болады. Бақаның алқымы секундына бірнеше рет төмен созылады, соның нәтижесінде ауыз қуысындағы кеңістік ауасыз болып қалады. Осы кезде ауа танау тесігі арқылы ауыз қуысына кіріп, одан өкпеге барады. Ауаны дене қабырғаларының бұлшық еттері сыртқа ығыстырып шығарады. (слайд)

 

Сұрақ:Бақаның желбезегі болмаса да су астында неліктен тұншықпайды? 

- Бақаның өкпесі нашар дамыған, сондықтан бақа суға батқанда терісі арқылы ғана тыныс алады.

Қорытынды. Қосмекенділердің дернәсілдері желбезек арқылы, ал ересектері өкпе және терісі арқылы тыныс алады. 

Зәр шығару.

Мұғалім: Құрбақаның зәр шығару мүшесі- ұзынша келген екі бүйрек, ол дененің ішкі жағында омыртқа жотасын бойлай орналасады. Бүйректен бөлінген несеп екінесепағар арқылы клоакаға жиналып, одан қуыққа барады. Қуық жиырылған кезде қайтадан клоакаға құйылып, одан сыртқа шығарылады. 

 (слайд)

 

Қорытынды. Қосмекенділер- салқынды жануарлар, сондықтан олардың денесінде зат алмасу баяу жүреді..

Қан айналым.

Бақаның қан айналым жүйесі екі шеңберлі, жүрегі 3 бөліктен: қарыншадан және екі құлақшадан тұрады. Ауадағы оттегіне қаныққан өкпедегі таза салатамыр қаны, көктамырлар арқылы сол жақ құлақшаға құяды, ал оң жақ құлақша бүкіл денені аралап, көмірқышқылды газға қаныққан көктамыр қанын қабылдайды. Бақаның қарыншасында аралас қан болады. Қарынша жиырылғанда ерекше қан тамырлары арқылы сала тамырдағы қан миға, ал қарыншадан шыққан аралас қан бүкіл мүшелермен ұлпаларға таралады. Бүкіл мүшелерден жиналған қан оң жақ құлақшаға құяды. Қарыншадан басталып, оң жақ құлақшаға құйған қан жолы қанайналымның үлкен шеңбері деп аталады. Ал қарыншадан шығып, теріден және өкпеден жиналған салатамырдың қаны өкпеден жүректің сол жақ құлақшасына оралады. Қанның бұл жолы қанайналымның кіші шеңбері деп аталады. Сөйтіп, бірде қарынша, бірде құлақшалар алма кезек жиырылып, құрбақаның денесін қанмен қамтамасыз етеді. (слайд)

 

 

Сұрақ: Қосмекенділердің қан тамырлар жүйесінің балықтардың қан тамырлар жүйесінен айырмашылығы неде? 

Қорытынды.Қосмекенділерде алғаш рет кіші қанайналым шеңбер пайда болады.

Қоректену.

Мұғалім; Бақа ебедейсіз қимылдап ұшатын, жорғалап жүретін  жәндіктермен қоректенеді. Жақсүйектеріндегі ұсақ тістер мен тіл қоректі ұстауға көмектеседі. Бақа тілінің ұшы ойыс. Тілінің түбі аузының алдына бекіген, ұшы артқа қайрылып, бос жатады. Қорегін ұстар кезде тілін алға қарай лақтырады. Аузы өте үлкен.(слайд)

 

 

 Сілекей бездері ең алғаш қосмекенділерде пайда болды. Оның өзектері ауыз қуысына ашылады. Қысқа өңеші кеңейіп, қарынға, ол аш ішекке жалғасады. Аш ішекке бауырдан келетін өт және ұйқы безінің өзектері ашылады. Тоқ ішектің соңғы бөлігі тік ішек деп аталады да, кеңейіп келіп, клоакаға  айналады.(слайд)

 

 

Сұрақ: Қосмекенділердің ас қорыту жүйесі құрылысы жағынан балықтардікінен қандай ерекшелігі бар?

Қорытынды.

Қосмекенділердің балықтардан ерекшелігі- олардың артқы ішегі тікелей сыртқа емес, артқы ішектің ерекше кеңейген жеріне - клоакаға ашылады. 

Жүйке жүйесі.

Қосмекенділердің орталық нерв жүйесі балықтардікіндей бөлімдерден құралады.Миы балықтардікі  тәрізді бес бөліктен: алдынғы, ортаңғы, аралық, сопақша мидан және мишықтан құралады. Если интересует русское порно, но надоели лажевые сайты с однотипными видео, которые даже стариков не удовлетворят, то не отчаивайтесь. Советуем зайти к нам на сайт порно русских. Давайте, посмотрите на нашем портале, как сексапильные девицы трахаются с парнями и даже друг с другом в тихой интимной обстановке, или же мастурбируют пальчиками различными игрушками, разделяя оргазм с вами. 

Алдыңғы миы екі ми сыңарларына айқын бөлінген.(слайд)

 

Сұрақ:Бақаның мишығы неге нашар дамыған?

 - Қосмекенділердің денесі жерге жабыса орналасатын болғандықтан, оларға тепе-теңдік сақтаудың қажеті жоқ. Соған орай қозғалыс үйлесімін басқаратын мишығы балықтарға қарағанда нашар дамыған

Қорытынды. Қосмекенділер миының көлемі балықтарға қарағанда үлкендеу.

Бақаның сезім мүшелері.

Бақа балықтарға қарағанда айналасындағыны жақсы көреді. Есту мүшесі болып табылатын ішкі құлағы күрделіленіп, дабыл сүйекшесі бар ортаңғы құлақ түзілген, ал оның сыртында дабыл жарғағы болады. Ортаңғы құлақ қуысы жұтқыншақпен  өзек арқылы жалғасып, сыртқы ортадағықысыммен ішкі қысымды теңестіреді. Ішкі және сыртқы танау тесіктері бақаның иіс сезу мүшесі қызметін атқарады. Бақаның иіс сезу және дәм сезу мүшелері нашар дамыған.

Қорытынды. Қосмекенділердің көру және есту мүшелері құрылықтағы тіршілікке бейімделген, нашар да болса, иіс және дәм сезу мүшелері бар.

Қосмекенділердің көбеюі және дамуы.

Қосмекенділердің барлығы дара жынысты аталығында бүйректердің жанында орналасқан 2 аталық без, аналығында дене қуысында жататын 2 үлкен аналық без болады. Олардың басым бөлігі уылдырық шашу арқылы суда ұрықтанады. Біраз уақыттан кейін әрбір уылдырықтың қабықшалары ісінеді де бірнеше рет бөлініп көп жасушалы ұрыққа айналады. Егер су температурасы 20-250 С болса, 5-6 күнде, ал 6-80 С болса, 15-30 күнде дернәсіл уылдырықты жарып шығады. Бақаның дернәсілі итшабақ деп аталады.Дернәсілдері суда тек желбезектері арқылы тыныс алады.Итшабақ алғашқыда уылдырықтағы қоректік заттар қорымен тіршілік етеді. Содан кейін мүйізді жақ сүйектері бар  ауыз пайда болады. Итшабақ су организмдерімен қоректенеді. Күн ысыған сайын олар одан әрі шапшаңырақ өзгереді: аяқтары пайда болып өкпелері дамиды. Құйрығы біртіндеп қысқарады, итшабақ  жас бақаға айналып жағаға шығады. Уылдырық салынып, ол итшабаққа, одан бақаға айналғанға дейін 2-3 айға жуық уақыт өтеді. Олар тіршілігінің үшінші жылынан бастап көбейе алады.(слайд)

 

Қорытынды. Қосмекенділер уылдырық салу арқылы сырттай (іштей ұрықтанатын да түрлері бар) ұрықтанып, кейбір түрлері тірілей туу арқылы көбейеді.  

 

4. Электрондық оқулықтың көмегімен зертханалық жұмыс орындау.

5. Жаңа сабақты бекіту: Электрондық оқулықпен тапсырмалар орындау. 

 

6. Үйге тапсырма. Қосмекенділер класы 

7. Бағала