Шылау

Тақырыбы: Шылау

Сабақтың мақсаты мен  түрлері

Кіріспе бөлімі

1 Модульдің құрылымы, мақсатымен, міндетімен таныстыру

2.Жаңа тарауды тірек- сызбалар арқылы түсіндіру

3.Оқулықпен, дәптермен жұмыс.

4.Қорытынды

Үйге тапсырма. 5 мин

Сөйлесу бөлімі

2 Оқу материалын меңгерту

1. «Өзара оқыту» сабағы (меңгерту ойыны)

2. Жаттығу жұмыстары (323 – жаттығу)

3. Қорытынды

Үйге  тапсырма. 5 мин

3 Білімді  дамыту

1. «Шеңбер  бойымен  әңгімелеу» (дамыта оқыту) 

2. Жаттығу жұмыстары. (324-325 – жаттығулар)

3. Қорытынды. 5 мин

4 Білім, білік , іскерлік дағдыларын дамыту

1.«Мәтін құра» оқыта үйрету ойыны  (оқулықпен жұмыс)

2.Шығармашылық жұмыс. 

3.Қорытынды. 5 мин

5 Білім  мен  іскерлік  дағдыларын  бекіту

1. «Жарысты  жалғастыр» (эстафета)

2. Топтамамен жұмыс(деңгейлік тапсырма)

3. Қорытынды. Үйге  тапсырма. 5мин

Қорытын-ды бөлімі

6 Білім  мен  іскерлік  дағдыларын  тексеру

1. Тест 

2. Диктант 15 мин

Мақсаты: 

а) білімділік: Шылау туралы түсінік беріп, білдіретін мәні мен сөйлемде атқаратын қызметіне қарай бөлінуін түсіндіру. Шылаудың  емлесін меңгерту

ә) тәрбиелік: Жеке тұлға ретінде қалыптаса білуге, өзара сыйласа білуге тәрбиелеу. 

б) дамытушылық: Ой өрісін, шығармашылық  қабілеттерін дамыту. 

Міндеті: Оқушы  нені білуі керек? 

- Шылаудың ережесін білуі

- Жалғаулардан, жұрнақтардан ажырата білу

Оқушы  нені  меңгеруі  керек?

- Шылаулардың басқа сөз таптарынан айырмашылығын меңгеру

- Шылаулардың түрлерін білу.

Пайдаланылған қосымша әдебиеттер:

1.М.Жанпейісова. «Модульдік оқыту технологиясы».

2. «Қазақ тілін оқытудың тиімді әдістері».Ж.Жеткізген.(Әдістемелік құрал )Алматыкітап

3. «Сөз таптары» Ж. Жеткізген

4.Диктанттар мен мазмұндамалар жинағы(5-9-сыныптар)Алматы      « Білім» 2002ж

1 – сабақ

Кіріспе  бөлім

І Ұйымдастыру кезеңі

ІІ  Модульдің  құрамын  түсіндіру

1. Шылау  туралы  түсінік

2. Шылаудың  түрлері

3. Септеулік  шылаулар

4. Жалғаулық  шылаулар

5. Демеулік  шылаулар

Виуалдық лекция

Шылаулар толық лексикалық мағынасы жоқ, бірақ сөз бен сөзді, сөйлем мен сөйлемді байланыстырып немесе сөзге қосымша мән үстеп тұрады. Шылаулар түрленбейді, сөйлем мүшесі бола алмайды

• Шылаулар білдіретін мәніне қарай 3 түрге бөлінеді

1. Септеулік

2. Жалғаулық

3. Демеулік

• Шылаулардың емлесі: Шылаулардың  көпшілігі өздері  қатысты сөзден бөлек жазылады және кейбірі дефис арқылы жазылады.

1. және, мен (бен,пен) шылаулары қайталанбай қолданылады. Бұл жалғаулықтар байланыстырған сөздер мен сөйлемдердің арасына үтір қойылмайды. Мысалы:  Керімбала мен Мұратәлі бұлар көшіп келген соң қыдырып келген.

2. Да (де, та, те) шылаулары бөлек жазылады, оны түсіріп те айтуға немесе жалғаулық  мәнінде келгенде басқа жалғаулықпен алмастырып та қолдануға болады. Мысалы: Балабектің де барғысы келді.

3. Дефис арқылы жазылатын шылаулар –ақ,-ай,-ау,-мыс (-міс),-ды, (-ді) демеуліктері өзі шылау болып жұмсалған, яғни өзінен бұрын тұрған сөзбен дефис арқылы жазылады. Мысалы:    Діңкелеп шаршаған  күн де ұясына барып қонды-ау ақыры.

Сөйлесу бөлімі

2-сабақ «Өзара оқыту сабағы» ойыны (меңгерту)

Мақсаты

а)білімділік: Шылаудың ерекшелігін,түрлерін меңгерту

ә) тәрбиелік: Оқушыларды бірін-бірі сыйлап,бағалай білуге тәрбиелеу

б)дамытушылық: Топпен жұмыс жасауға қалыптастыру, сөздік қорларын дамыту

Шарты:

1.Жұмыс топпен  жүргізіледі. Әрбір оқушы тапсырма  алады. Шылау тақырыбы бойынша материалды пысықтап, басты ұғымдарды бөліп атап, тезис – конспект немесе жоспар – конспект жасау. Жұптардың өз тапсырмасы бар (1- нұсқа немесе 2 -нұсқа). Дайындалуға 10 минут беріледі

2. Дайындалған  соң оқушы (1-нұсқа конспектісін  пайдалана отырып, өз меңгергенін серігіне айтып береді, яғни мұғалім рөлінде болады, ал «оқушы» (2-нұсқа) оны тыңдайды

3. Енді  рөлдермен ауысады.

4. Тапсырмалар тақтаға жазылады. Оқушылар (1-2 -нұсқалар) тыңдаған материалы бойынша тапсырмалар орындайды. (ауызша)

1. Тапсырмаға алынған жауаптан кейін «оқушы мен оны оқытқан мұғалімге» түрлі-түсті жетондар беріледі. Барлық жұптар бір уақытта жұмыс істейді.

2. Сабақ соңында қорытынды шығарылып, берілген жетондарға байланысты (түсіне қарай) баға қойылады.

Тапсырма: І нұсқа (тезис-конспект)

Тілімізде толық лексикалық мағынасы жоқ, бірақ сөз бен сөзді, сөйлем мен сөйлемді байланыстырып немесе сөзге қосымша мән үстем тұратын көмекші сөздер бар. Ондай көмекші сөздер шылаулар деп аталады. Мысалы: Адамзат жүрегіңе үңілгенде, әр уақыт сен арқылы мені білсін (С.М)

Шылаудың басқа сөз таптарынан мынадай айырмашылықтары бар.

1. Шылаудың  толық лексикалық мағынасы болмайды.

2. Сөйлем ішінде шылау сөйлем мүшесі бола алмайды.

3. Шылаулар сөз бен сөзді не сөйлем мен сөйлемді байланыстырады және толық мағыналы  сөздің жетегінде қосымша мән үстей қолданылады. 

4. Шылаулар түрленбейді. Шылаулар – лексикалық мағынасынан айрылу нәтижесінде пайда болған сөздер

ІІ нұсқа 

Шылау сөздер білдіретін мәні мен сөйлемде атқаратын қызметіне қарай септеулік шылау, жалғаулық шылау және демеулік шылау болып үшке бөлінеді.

Септеулік шылаулар мыналар: үшін, сайын, туралы, арқылы, жайлы, сияқты, тәрізді, дейін, шейін, қарай,таман, бері, бұрын, бірге, соң, кейін, т.б.

Жалғаулық шылаулар: мен(бен,пен), да,(де,та,те),не, не болмаса, яки, немесе, және, әрі, біресе, бірақ, алайда, әйтпесе, әйткенмен, дегенмен,сонда да, әлде, өйткені,себебі, сондықтан,сол себепті т.б. 

Демеулік шылаулар: ма(ме,ба,бе,па,пе),ше,-ақ,-ау,-ай,әсіресе,да,(де,та,те). ғана(қана),тек,кейде,-ақ,-мыс(міс),кейде,-ау,түгел,тұрсын,тұрмақ,қой(ғой),-ды(-ді,-ты,-ті)

Тапсырма:

1. Шылау дегеніміз не?

2.Қызметіне қарай нешеге бөлінеді?

3. Септеулік шылауларды ата?

4. Жалғаулық шылауларды ата?

5. Демеулік шылауларды ата?

Дұрыс  жауапқа жетондар үлестіру.

Қорытындылау.

Үйге тапсырма.

Соңғы жарияланған материалдар тізімі

Шылау Үшін, туралы, дейін (шейін) шылаулары. Шылаулардың емлесі Қатемен жұмыс. Бауыр. Шылау сөздер Менің қалам. Сұраулық шылаулар Қой (ғой), қана (ғана), -ақ шылаулары Демеулік шылау Үстеулердің емлесі. Көне түркі ескерткішіндегі үстеулер Шылау тақырыбы бойынша қой, ғой, қана, ғана, ақ шылаулары

Бөлім: Уроки / Қазақ тілі | Көрсетілім: 46372 | Қосты: NA | Ілмек сөздер: