Білімділік:    1.Табиғаттың  сырларын аша отырып,   

                                                                саңырауқұлақтардың түрлерi туралы бiлiмдерін       

                                                                кеңейтiп,  ұштастыру.

Дамытушылық:2. Оқушыларды  топқа бөлiп, жеуге жарамды,

 жарамсыз және улы саңырауқұлақтар мен

                                                                паразитсаңырауқұлақтар туралы ұғымдарын кеңейту,   

                                                                дамыту, алған бiлiмдерiн шыңдау.

                                        Тәрбиелік:   3.Оқушыларды табиғатты сүюге тәрбиелеу, пәнге                 

                                                                деген қызығушылығын арттыруға баулу.

Сабақтың түрi:            аралас сабақ

Көрнекті құралдар: 6-сынып оқулығы, плакаттар, суреттер, интерактивтi тақта,   

  компьютер, А3, А4

Пәнаралық байланыс: География

Сабақтың барысы: I. Ұйымдастыру кезеңi

 II. Үй тапсырмасын тексеру

 

І.«Кім тапқыр» ойыны

1. Тағамдарды бүлдіретін қандай зең саңырауқұлақтары бар?

2. Зең саңырауқұлақтарының қандай түрлері бар? Олардың бірінен-бірінің    

    айырмашылығы неде?

3. Мукордың пеницилиннен айырмашылығы қандай? 

4. Зең саңырауқұлақтарының табиғатта және шаруашылықта қандай маңызы бар?

5. Зең саңырауқұлақтарыныан қалай сақтануға болады?

6. 1929 ж. табиғи пеницилин бөліп алған ғалым кім?

 

Үш топқа оқушыларды бөлемiз:

І топ: Жеуге жарамды саңырауқұлақтар

 (мақсатымен таныстыру)

Кiрiспе 

Мұғалiм : Оқушылар  бүгін сабағымды «Табиғат» туралы өлеңмен  бастағым келiп отыр :

Табиғаттың арайлансын ажары

Болмаса екен тартар оның азабы

Табиғатқа тазалықты тарту ет

Тарқамасын аң мен құстың базары – дей отырып Табиғат –Ананы қолымыздан келгенше аялап, сақтасық болашағымыздың үлкен келешегi деп түсiнiп, бүгiнгi сабағымызды бастаймыз. 

Жеуге жарамды саңырауқұлақтар – қозықұйрық( шампиньон) құрамында қарашiрiгi мол, ылғалды топырақта өседi, орманда, шалғындықта, бақша өсiмдiктерiнiң арасында кездеседi. Сондықтан оның кәдiмгi қозықұйрық, шалғындық қозықұйрық, орман қозықұйрығы деген түрлерi бар. Қалпағының үстiңгi бетi ақ, астыңғы жағы қатпарлы, қызғылт түстi. Қалпағының диаметрi 15 см, дiңгегiнiң ұзындығы 10 см, енi 2-2,5 см-ге жетедi.  Құрамында 20-30% нәруыз, май, минералды заттар, дәрумендер, микроэлементтерден – темiр, кальций, мырыш, йод, калий, фосфор бар, сондықтан жеуге жарамды саңырауқұлақтардың 300-ге жуық түрлерi белгiлi.

Ақ саңырауқұлақ қайың, емен, шырша, қарағай, шамшат, қарағаш, шаған ағаштарының астында өседi. Қайың маңында өскен саңырауқұлақ қалпағының үстiңгi бетiақшыл- сұрғылт, астыңғы жағы –ақ, хош иiстi. өсiп тұрған жерiне қарай түстерiде құбылмалы. Дiңгегiнiң ұзындығы 10 см, қалпағының диаметрi  20 см. 

Қайың саңырауқұлағы – қайыңды орманда топырақтың жылылығы 10 – 16 0 С-да, ылғалдылығы 53 – 98 % - ға жеткенде дами бастайды. Дiңгегiнiң биiктiгi 4 -15 см, жуандығы 1-3 см, қалпағының диаметрi 5 -15 см, 10 күн iшiнде терiп алмаса жеуге жарамсыз болып қалады. Қайынның тамырымен селбесiп микроза түзедi, ағашқа пайда келтiредi. Кептiрiлген саңырауқұлақтың қуаттылығы баклажан мен қарабидай нанының қуаттылығымен тең түседi. Қайың саңырауқұлағын кептiргенде қараяды.

Күзгi түбiртек ( осенний опенок) - өте тез өседi, құрамында су – 91,4 % ,

 нәруыз -2,6 %, крахмал, қант-3,8 %, май-0,4%, тұз – 0,8%, жасунық -0,9%. Түбiртегiнде ақтүстi жарғақты белдеушесi бар. Қуаттылығы сәбiз, орамжапырақ, қияр, қызаннан әлдеқайда жоғары саналады, ол айранның қуаттылығымен парапар келедi.

 

Жеуге жарамсыз улы саңырауқұлақтар – Улы саңырауқұлақтарға шыбынжұт ( мухомор), боз арамқұлақ ( поганка), жалған түбiртек ( ложный опенок), жалған түкiжем ) ложная лисичка) және т.б.

Шыбынжұттың түрлерi: қызыл шыбынжұт, сұрғылт- қоңыр шыбынжұт, порфир шыбынжұты, ақ қалпақшалы сасық шыбынжұт, бозғылт – сары шыбынжұт және т.б.

   Шыбынжұт саңырауқұлағының құрамында шыбынды өлтiретiн улы зат « мускарин» алкалоиды болатынын анықталды. Көбiнесе шырша, қарағай, балқарағай ормандары мен қайың ағаштарының жарық көп түсетiн ашық алаңдарда өседi. Қызыл шыбынжұттың диаметрi 20 см-дей, қалпағы күңгiрт – қызыл түстi, әр жерiнде сүйел тәрiздi ақ дақтары жуылып кетедi.

      Уы тез әсер етедi, адам тұншығып, тыныс алуы нашарлайды, сiңiрi тартылып, талып қалады. Ертеде шыбынжұттан жасалған препараттарды бездiң iсуi, өкпе ауруы, жүйке жүйесi ауруларына қарсы пайдаланған және шыбын, қандала, бүрге сияқты зиянды жәндiктердi өлтiру үшiн қолданған. Қазiргi кезде медицинада түрлi препараттар әзiрлеу үшiн шикiзат көзi болып табылады.

       Боз арамқұлақ ( бледная поганка) – ақ, сарғыш, жасылдау, сұрғылт – ақшыл түстi қалпағының үстiнде мақта тәрiздi қабыршақты ақ жарғақтары бар. Дiңгегiнде жарғақты белдеушесi болады. Түп жағын қалта тәрiздi жамылғы қаптайды. Көбiнесе жалпақ жапырақты және қылқан жапырақты орман шетiнде өседi.. Құрамында « фаллоидин» алкалоиды болғандықтан өте улы саңырауқұлақтардың қатарына жатқызады.

Паразит саңырауқұлақтар- тірі ағзалардың денесінде өсіп жетіліп, тірі жасушалардың ағзалық заттарымен қоректенеді.Жазда әр түрлі өсімдіктердің жапырақтарына аппақ ұн сеуіп тастаған сияқты болады. Оның күздік бидай, қара бидай сабақтарынан емен жапырақтарына мақта тәрізді болып тұрғанын байқауға болады. Бұл ақұнтақсаңырауқұлақтарының жіпшумақтары.Олар өсімдіктің жапырақ,сабағына жіпшелерін жіберіп, жасушаның ағзалық заттарымен қоректенеді.Саңырауқұлақтардың көптеген түрі адамға және шаруашылыққа зиян келтіреді. Тірі ағзаның денесінде өсіп жетіліп, тірі жасушалардың ағзалық заттарымен қоректенетін саңырауқұлақтар паразит саңырауқұлақтар деп аталады.

 

                                        Қалпақшалы саңырауқұлақтың құрлысы

 

1 – қалпақша

2 –қалпақша асты

3 – белдеуше сақина

4 – түбiртек

5 – түбiртек жiпшесi

6 – жiпшумақ

7 – жiпше

 

 

Жеуге жарамды қалпақшалы саңырауқұлақтарды теру кезiнде қандай ережелердi сақтау қажет екенiн айтыңдар

      Жауабы:  Саңырауқұлақтарды тергенде жеуге жарамдысын улы түрiнен ажырата бiлу керек. Терген кезде топырақта көрiнбей жататын жiпшумақты зақымдап алмас үшiн, саңырауқұлақ түбiрiнiң түбiнен пышақпен абайлап қиып алған жөн.

 

ІІ.Мағынаны таны  (мәтінмен жұмыс)

                                                «Кубизм» әдісі

                    Сипатта              Баянда                 Салыстыр                   Зертте

 Оқушылар мәтінмен қосымша танысып, түсінгендерін постерге салып қорғайды.

 

ІІІ.Зертханалық жұмыс №14

 

 

ІҮ.Топтық жұмыс

Сәйкестендіру тесті

 

 

Топтар бір-біріне сұрақ қойып жауап беріп отырады.

 

1. Саңырауқұлақтарды зерттейтiн ғылым  микология ХIХ ғ. п.б.

2. Саңырауқұлақ жасушасында жиналатын қоректiк қор затының атауы гликоген

3. Талшығы бар спораның атауы зооспора

4. Споралар түзiлетiн орын спорангий

5. Нан ашытуға пайдаланылатын саңырауқұлақ қантты

6. Көгiлдiр зең саңырауқұлағының атауы пеницилл

7. Лимон қышқылы алынатын саңырауқұлақ аспергил 

8. Қалпақшалы саңырауқұлақтың жемiстi денесi неден тұрады? Қалпақ,түбiртек

9. Саңырауқұлақтың өсiмдiкпен селбесуi микориза

10. Қалпақшалы қызыл түстi улы саңырауқұлақ шыбынжұт

11. Қалпақшалы саңырауқұлақтың топырақ iшiнде көрiнбей жататын бөлiгi жiпшумақ, жiпше

12. Қайыңқұлақ саңырауқұлағы улы ма, усыз ба? усыз

13. Бидай масағын зақымдайтын паразит саңырауқұлақ қаракүйе

       14. Жүгерi собығында болатын паразит саңырауқұлақ қаракүйе

Қорытынды:       Сабаққа белсене араласқан, сұрақтарға жауап берген оқушыларға баға қойып, сабақты қорытындылаймыз.

Үйге тапсырма: Мәтiндi оқу, суреттермен жұмыс жасау.Өткен сабақты қайталап келу