Көміртектің қосылыстары

Сабақтың тақырыбы: Көміртектің қосылыстары.
Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Көміртек қосылыстарының  табиғатта таралуын, алынуын, физикалық қасиеттерін, химиялық қасиеттерін,қосылыстарын және қолданылуын өткен сабақпен байланыстыра отырып түсіндіру.

Дамытушылық: Оқушыларды өз бетімен жұмыс істеуге, өзін-өзі тексеруге, химиялық теңдеулерді ұқыпты жазып, теңестіре білуге  баулу.

Тәрбиелік: Тұрмыстық химияда кездесетін заттармен ұқыпты жұмыс жасауға, сабырлы болуға тәрбиелеу.

Сабақ көрнекілігі: презентация , оқулық, периодтық кесте

Сабақтың құрылымы:  І Ұйымдастыру бөлімі

                                            ІІ Үй тапсырмасы

                                           ІІІ Жаңа сабақ

                                           ІV Бекіту

                                           V Үйге тапсырма

                                           VI Бағалау

Сабақтың барысы:      

І Ұйымдастыру бөлімі

Сынып оқушыларымен амандасып, кезекшілікпен жұмыс жасау.

ІІ Үй тапсырмасын тексеру

 

-Периодтық жүйедегі орны

- Физикалық қасиеті

-Химиялық қасиеті

-Табиғаттағы айналымы

 

ІІІ.    Жаңа сабақ.

Көміртек (ІІ) оксиді – түссіз, иіссіз, улы газ. Суда нашар ериді, басқа заттармен реакцияға түспейді. Оны иіс газы деп те атайды. Отын шала жанғанда бөлінген иіс газы организмде гемоглобиннің оттекті тасымалдауына мүмкіндік бермейді. СО – тұз түзбейтін, бейтарап оксид.

СО₂- көмірқышқыл газы, иіссіз, түссіз газ, тыныс алғанда, органикалық заттар шірігенде, жану кезінде түзіледі. Зертханада қышқылдардың мәрмәрға немесе борға әсер етуі арқылы алынады. Ауадан ауыр, жоғары қысымда сұйылады, ал өте төменгі температурада қар сияқты массаға айналады.

СО₂-қышқылдық оксид, сондықтан сілтілермен әрекеттеседі.

СО₂+Са(ОН)₂→СаСО₃↓+Н₂О

Бұл реакция көмірқышқыл газына сапалық реакция болып табылады.

СО₂ негіздік оксидтермен әрекеттеседі:

СО₂+СаО→СаСО₃

Сумен әрекеттескенде көмір қышқылы түзіледі:

СО₂+Н₂О→Н₂СО₃

Көмір қышқылы –тұрақсыз зат, оңай айырылады:

Н₂СО₃→Н₂О+СО₂↑

Көмір қышқылының тұздары екі түрлі болады: орта тұздары – карбонаттар, қышқыл тұздары – гидрокарбонаттар деп аталады.

Химиялық қасиеттері:

Сілтілермен әрекеттесіп екі қатар тұздар түзеді:

Н₂СО ₃ +  NаОН=Nа₂СО ₃ +2Н ₂О

                        натрий карбонаты

Н₂СО₃ + NаОН=NаНСО ₃+2Н₂О

                         натрий гидрокарбонаты

NаНСО₃+ NаОН=Nа₂СО₃ +2Н₂О

Көмір қышқылының тұздары:

Қыздырғанда ыдырайды:

СаСО₃ =СаО+СО₂

2NаНСО₃ =Nа₂СО₃  +СО₂ +Н₂О

Гидролизге ұшырайды:

Nа₂СО₃+НОН=NаОН+NаНСО₃

СО₃^2- +НОН=НСО ^-₃  + ОН ^–

Сапалық реакциясы:

 Nа₂СО₃+2НСl=2NаОН+СО₂  +Н₂О

СО₂ +Са(ОН)₂ =СаСО₃+Н₂О

                             ақ тұнба

Қолданылуы. Кейбір металдардың карбонаттары кең түрде қолданылады, натрийдің гидрокарбонаты (ас содасы) асқазан ауруларына, литий карбонаты организмде тұз жиналғанда, сондай-ақ карбонаттар – өндірісте, тұрмыста кеңінен қолданылады.

Бекіту кезеңі.

Бекіту сұрақтары:

1. Иіс газы мен көмірқышқыл газының айырмашылығын айтып беріңдер.
2. Көмірқышқыл газы қандай мақсаттарға қолданылады?
3. Мына айналулар тізбегін іске асыруға болатын реакция теңдеулерін жазыңдар:

 

4. Ауадағы көмірқышқыл газының мөлшері қандай болу керек?

А) 20% Ә) 78 %  Б) 0,03 %  В) 1 %  Г) 0,08 %

      5. Егер шығымы 90 % болса, онда 1 кг әктасты қыздырғанда қанша сөндірілмеген әк алуға  болады?

     Тренинг ойындары:

   Сенесің бе, сенбейсің бе?

1.Сенесің бе, сенбейсің бе,  - көміртектің (ІV) оксиді – негіздік оксид

2.Сенесің бе, сенбейсің бе, - көміртек (ІІ) оксиді – түссіз,                                иіссіз, улы газ.

3.Сенесің бе, сенбейсің бе, - көмір қышқылы – тұрақты зат.

4.Сенесің бе, сенбейсің бе,  - көмір қышқылының тұздары -  карбонаттар

5.Сенесің бе, сенбейсің бе, - көмір қышқылы суға және көмір қышқылына айырылады.

 

Жоғалған формулалар.

   1. С +  ..... → СО₂                             2. СО +  ..... → 2СО₂

   3.С + СuО →   ..... + СО                  4. СаСО₃ + ..... → СаСl₂ + Н₂О + СО₂ 

  5.  ......  → СаО + СО₂                                 6.    .....  + СО₂ → Н₂СО ₃

   7. СО₂ +    ......  → СаСО₃                      8. СО₂ + ...... → СаСО₃  + Н₂О
 

 

Кім шапшаң? (Сәйкестендіру тесті )

 

    Реттік санмен  көміртектің, көміртек (ІІ) және (ІV) оксидтерінің химиялық қасиеттерінің  жартылай теңдеулері берілген. Әріппен реакция  нәтижесінде түзілетін заттарды жұптап, сәйкестендіріңіздер.

 

1.С+О₂ → ….. +402 кДж                                 а)СН₄

2. 2С+ О₂ → .......                                              ә) СО₂

3.C+Cu O →  ……                                            б) СаС₂

4. С+2 Н₂→                                                       в) 2СО

5. 2С+Са →                                                       г) Al₄C₃

6. 3С+4Аl                                                          ғ) СО+Сu

7.2CО + О₂ →……+577 кДж                         д) Сu+ CO₂     

8. СО+Cu O  →……+                                      ж) H₂CO₃

9. CО₂ + Н₂ CO →…..+…….                          з) 2СО₂

10. СО₂     +2Na OH   →……+……               и) Na₂CO₃ +H₂ 

11. CO+Ca O →……                                       к) CaCO₃+H₂

12.  CO₂+Ca(OH)₂ →…….                             л) СaCO₃

Жауабы:

1-ә; 2-в;3-ғ;4-а;5-б;6-г;7-з;8-д;9-ж;10-и;11-л;12-к.